چکیده:
شناخت شبهات و پاسخدهی به آنها در قرآن و احادیث و نیز از نگاه عقل دارای اهمیت ویژه و انکارناپذیر است و دفاع به معنای خاص کلمه به همین کار اطلاق میشود. به همین دلیل متکلمان اسلامی به این بخش از جنبه دفاعی علم کلام بیشتر توجه کردهاند و کتابهای بسیاری در رد شبهات مخالفان تألیف کردهاند. اما آنچه اهمیت بیشتری دارد و کمتر مورد توجه قرار گرفته است، روششناسی پاسخ به شبهات است. حجم وسیعی از متون دینی در اختیار است که میتوان با دقت در آنها به اصول، قواعد و روشهای حاکم بر فضای پاسخگویی قرآن و اهل بیت به سؤالات و شبهات دست یافت. تلاش این مقاله استنباط این روشها از قرآن و احادیث و نیز عقل و ارائه آنهاست. قبل از پرداختن به این روشها لازم است ابتدا مفهوم شبهه، ارتباط شبهه با شک و پرسش، هدف و فواید پاسخ به شبهات و شرایط پاسخگویی مورد بحث قرار گیرد.
Recognizing doubts and answering them in the Qur'an and hadiths, as well
as from the point of view of reason, is very important, and defense in the
special sense of the word is referred to this work. For this reason, Islamic
theologians have paid more attention to this part of the defensive aspect of
theology and have written many books to refute the doubts of the
opponents. But what is more important and has received less attention is
the methodology of answering doubts. There is a large amount of religious
texts available, in which one can carefully find the principles, rules and
methods governing the answer space of the Qur'an and The Prophet’s
House to questions and doubts.
The purpose of answering the belief doubts are: preventing the weakening
of the belief teachings of Islam; removing the obstacles to accepting the
right belief from people's minds; expressing new dimensions of religious
teachings; Designing new arguments and strengthening the speaker's mind
and empowering him to answer similar doubts. In order to answer the
doubt, the respondent must consider conditions, some of which include:
recognizing of religious beliefs, expertise in the subject area in question,
dominating the content of the doubt, mastery of response methods; to be
skilled in debate and conversation.
خلاصه ماشینی:
اين روش در پاسخ امام صادق ( به شبهه يك زنديق كاملاً مشهود است و او از امام صادق ( پرسيد: مگر شما نميگوييد خداوند فرمود: «ادعوني استجب لكم» (غافر: 60)؛ در حالي كه ميبينيم انسان درماندهاي خداوند را ميخواند و جوابي به او داده نميشود و ستمديدهاي خدا را به ياري ميطلبد، ولي خداوند او را ياري نميكند؟ حضرت معناي اجابت را بيان فرمود و گفت: اگر كسي حق به جانب او باشد و از خدا چيزي را بخواهد، خدا او را اجابت ميكند و به او جواب ميدهد؛ اما جوابدادن به اين معنا نيست كه همان دعايش را برآورده سازد، بلكه ممكن است بلايي را از او دفع كند يا پاداشي فراوان به او دهد: «قال: الست تقول: يقول الله تعالي: ادعوني استجب لكم و قد نري المضطر يدعوه فلايجاب له، والمظلوم يستنصره علي عدوه فلا ينصره؟ قال: ويحك ما يدعوه أحد الا استجاب له، اما الظالم فدعاؤه مردود الي أن يتوب اليه، و أما المحق فانه اذا دعاه استجاب له، وصرف عنه البلاء من حيث لا يعلمه...
6. پاسخ به شبهه با طرح احتمال برخي از شبهاتي كه مطرح ميشود، به اين دليل است كه شبههكننده صرفاً به يك جنبه از مسئله نگاه ميكند و با يك احتمال خود را مواجه ميبيند و از توجه به جنبهها و احتمالات ديگر غافل است؛ در حالي كه مطلب به گونهاي است كه احتمالات ديگري قابل طرح است و مطرحساختن آنها باعث ميشود نتيجه مورد نظر شبههگر محقق نشود.
در قرآن و روايات از اين شيوه به صورت گسترده، براي انتقال پيام، تبيين معارف و پاسخ به شبهات استفاده شده است؛ براي نمونه ميتوان به روش امام علي ( در پاسخ به شبهه دانشمند يهودي اشاره كرد.