چکیده:
پدیده الحاد به عنوان یکی از جریانهای فکری، فرهنگی، اعتقادی و سیاسی قرون نخستین اسلامی، وجود خداوند و سایر اصول اسلامی را انکار میکرد. مواجهههای متفاوتی با پدیده مذکور صورت گرفته است؛ اما در این میان نحوه تقابل امامان معصوم به دلیل جایگاه والای علمی و معنوی آنان، از اهمیت ویژهای برخوردار است. پژوهش حاضر ضمن بیان مفهومشناسی واژه زندقه و الحاد و همچنین سیر اجمالی تاریخ این پدیده در دوران اسلامی در صدد است با تشکیل خانواده حدیثی، بررسی و تحلیل گزارشهای روایی رسیده، نحوه مواجهه اهل بیت با پدیده الحاد را استخراج کند. مواجهه هدایتگرانه اهل بیت در دو بعد نظری و عملی با درنظرداشتن ظرفیت فکری مخاطبان، بهرهگیری از سه روش جدال احسن، موعظه و استدلال برهانی، کادرسازی و پیگیری مستمر تربیتی و بهرهگیری از تخصص مخاطب در القای معارف از مهمترین یافتههای پژوهش حاضر به شمار میآید.
The phenomenon of atheism, as one of the intellectual, cultural, religious
and political currents of the first centuries of Islam, denied the existence of
God and other Islamic principles. There have been different encounters
with the mentioned phenomenon; but the way of confronting The
Prophet’s House is important due to their high scientific and spiritual
status. In addition to expressing the concept of the term heresy and
atheism, as well as the overview of the history of this phenomenon in the
Islamic era, the present research tries to extract the way The Prophet’s
House faced the phenomenon of atheism by forming a hadith family,
examining and analyzing the narrative reports. The method of discovery in
this issue is library method and the method of evaluation is rational
analytic.The guiding encounter of The Prophet’s House in two theoretical
and practical dimensions, taking into account the intellectual capacity of
the audience, using the three methods of best contention, rhetoric and
argumentation, making staff and continuous educational follow-up, and
taking advantage of the audience's expertise in instilling knowledge are
among the most important findings of the current research.
خلاصه ماشینی:
پژوهش «زندقه در سدههای نخستین اسلامی» اثر حمیدرضا مطهری و اثر پژوهشی «زندیق و زنادیق» از سید سعیدرضا منتظری در این دسته قرار میگیرند؛ این در حالی است که نوشتار حاضر اولاً بر گزارشهای روایی تمرکز دارد تا بدین وسیله بتواند روش اهل بیت در مواجهه با پدیده الحاد را از این گزارشهای روایی استخراج کند و بررسی مفهومشناسی و سیر تاریخی پدیده مذکور تنها مقدمهای برای هدف اصلی مقاله است و بر خلاف پژوهشهای پیشین، فی نفسه موضوعیت ندارد.
دستهای دیگر از پژوهشهای انجامشده، هرچند تمرکز خود را برگزارشهای روایی قرار داده و نکات خوبی را از روایات استخراج کردهاند، برخی تنها یک روایت را مد نظر قرار داده و روایات دیگر درباره این مسئله را ذکر نکردهاند؛ مانند مقالهای تحت عنوان «مناظره امام صادق ( با زندیق مصری در هنگام طواف» از غلامرضا رضایی و برخی از تحقیقات صورتگرفته مانند پژوهش «زنادقه در عصر صادقین» از محمد شعبانپور روایات متعددی در این زمینه بیان کردهاند؛ ولی تنها به بیان ترجمه و توضیح مختصر اکتفا کردهاند و اساساً در مقام روششناسی که نوعی نگاه درجه دوم به احادیث است، نبودهاند.
4. بهرهگیری از روشهای سهگانه جدال احسن، موعظه حسنه و برهان گزارشی از مناظره بین امام صادق ( و زندیق مصری در کتب روایی وجود دارد که در آن از روشهای سهگانه جدل، موعظه و استدلال برهانی در مواجهه با وی استفاده شده است.