چکیده:
راویان و جامعان روایی احادیثی را به پیامبر نسبت می دهند که درون مایه آن به نوعی فضیلت و برتری اهل فارس است. فضیلتی که چنانچه در ستاره ثریا هم باشد، اهل فارس بدان نایل خواهند شد. این فضل و برتری در روایات، حداقل با سه واژه «ایمان»، «علم» و «دین» آمده است. این احادیث را میتوان در مجامع حدیثی، کتابهای تاریخی و تفاسیر شیعه و اهل سنت جستجو نمود. در این مقاله نخست، گستره انعکاس روایات اهل سنت ـ که از بسامد بیشتری برخوردار است ـ مورد بررسی قرار گرفته، سپس به نقلهای امامیه خواهیم پرداخت. آنگاه، به بررسی محتوای آنها پرداخته، دیدگاههای گوناگون در باره مصادیق آنها مورد بحث قرار خواهد گرفت. در ارزیابی این روایات، چند دیدگاه اساسی مطرح شده است؛ به این صورت که گروهی با اعلام صحت و یا سکوت، موافقت خود را با آنها ابراز داشته و برخی دیگر ـ که همگی از متاخران هستند ـ مخالف این احادیث بوده، تمام آنها را جعلی میپندارند. در این میان دیدگاه بینابینی وجود دارد که برخی را صحیح و برخی را تحریف شده میداند. در پایان با بررسی رجالی و سندی روایات، صحت آن به بحث گذاشته شده است.
خلاصه ماشینی:
اصل و دیدگاه غالب بر عدم اعتبار اینگونه احادیث است، به دلیل آن که انگیزه کافی برای جعل این نوع مطالب وجود دارد؛ زیرا سخنان گهربار پیامبر( پس از قرآن، دارای بیشترین اعتبار نزد مسلمانان بوده و چنانچه فرد یا گروهی قصد برتر جلوه دادن قوم یا سرزمینی را داشتهاند، با جعل سخن و سندسازی به آن دست میزدهاند؛ به عنوان نمونه ابن جوزیه تمام احادیث مدح و ذم بغداد، بصره، کوفه، مرو، قزوین، عسقلان، انطاکیه و...
حدیثی با تفاوت در برخی واژهها به صورت: «لو کان الایمان یا الدین یا العلم منوطا یا معلقا بالثریا لتناوله رجال یا رجل من اهل فارس» از پیامبر( وارد شده که بررسی صحت و سقم آن، موضوع این مقاله است.
این روایت ـ که پس از حدیثی دیگر از فضایل اهل فارس از زبان امیرالمؤمنین( آمده ـ چنین است: حسن بن ظریف، عن الحسین بن علوان، عن جعفر، عن أبیه أن رسول الله(: لو کان العلم منوطا بالثریا لتناولته رجال من فارس.
3 از عبارت ابونعیم اصفهانی نیز استفاده میشود که وی نقل «ایمان» را صحیحتر میدانسته است، چرا که وی پس از درج نقلهای بسیار متفاوت و با سلسله سندهای گوناگون در هشت صفحه، تنها پس از ذکر اولین حدیث ـ که در آن لفظ «ایمان» وجود دارد ـ به صحت و آن هم به صورت اجماعی آن اشاره کرده است 4 .