چکیده:
در شاهنامه فردوسی، بیت زیر در توصیف زیبایی های رودابه، دختر مهراب آمده است: دو نرگس دژم و دو ابرو به خم ستون دو ابرو چو سیمین قلم تعدادی از دستنویس های شاهنامه به جای «سیمین قلم» در این بیت «تیغ دژم» یا «تیغ درم» آورده اند. برخی از محققان ضبط «تیغ درم» را بر گونه های «تیغ دژم» و «سیمین قلم» (ضبط مختار خالقی مطلق) ترجیح می دهند و معتقد هستند که «تیغ درم» ابتدا به «تیغ قلم» (قلمتراش؟) گشتگی یافته و بعدها گروهی از کتاب «تیغ قلم» را به کلی مسخ و ساده کرده، به «سیمین قلم» گردانده اند؛ گذشته از این، احتمال داده شده است که لفظ «درم» در این ترکیب ربطی به واژه معروف درم (مسکوک سیمین) ندارد، بلکه در این مورد واژه را باید به فتح اول و دوم، یعنی «درم» خواند و «کارد، چاقو» و یا ابزاری از این دست معنی کرد. از یک سو، قراین زبانی نشان می دهد که وجود واژه ای به صورت «درم» در زبان فارسی غیرمحتمل است و واژه «درم» در ترکیب «تیغ درم» در همان معنی معروف خود، یعنی «مسکوک سیمین» استعمال شده است و استبعادی ندارد که فردوسی به علاقه جنسیت از «درم» معنی «نقره» اراده کرده و «تیغ درم» را در معنی «تیغی از نقره» به کار برده باشد؛ از سوی دیگر شواهد موجود در خود شاهنامه و متن های دیگر فارسی به خوبی حاکی از آن است که ترکیب «سیمین قلم» در بیت مورد بحث و همچنین در بیت دو یاقوت خندان دو نرگس دژم ستون دو ابرو چو سیمین قلم که در شاهنامه در توصیف سودابه آمده است، همانند ترکیب «تیغ درم» ترکیبی اصیل و یقینا از خود فردوسی است.
In the Shāh-nāmeh of Ferdowsi، the following verse has been used in describing the beauties of Rūdābeh، the daughter of Mehrāb:
دو نرگس دژم و دو ابرو بخم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
Several manuscripts of the Shāh-nāmeh have recorded tīγ-e-dožam or tīγ-e-deram instead of sīmīn-qalam in this verse; therefore، some scholars have preferred tīγ-e-deram to tīγ-e-dožam and sīmīn-qalam. This fact has led them to suggest that the spelling of tīγ-e-deram is the original one and it has been changed first to tīγ-e-qalam [¬= penknife (¬?¬)¬] and then this form has been metamorphosed and simplified to sīmīn-qalam by a number of scribes. Besides، it has been supposed that deram in tīγ-e-deram has nothing to do with the Persian word deram (¬= drachma¬) meaning "silver coin" and it must be read as daram referring to "an instrument for cutting، such as knife or dagger". In fact، there is some linguistic evidence which indicates that the application of daram in the Persian language is quite implausible and the second element in the phrase tīγ-e-deram has been used in its well-known meaning، namely، "silver coin". Accordingly، it is possible that Ferdowsi might have used deram metaphorically pointing to "silver" and tīγ-e-deram to refer to "a dagger made of silver". Besides، there are some examples in the Shāh-nāmeh and other Persian texts which indicate that the phrase sīmīn-qalam in the above– mentioned verse and also in the following verse which describes Sūdābeh:
دو یاقوت خندان، دو نرگس دژم ستون دو ابرو چو سیمین قلم
Like tīγ-e-deram is an original one and is created by Ferdowsi himself.
خلاصه ماشینی:
"au تاریخ دریافت : ١٣٩٠/١٠/٢٠ تاریخ پذیرش: ١٣٩٠/١٢/٢٠ مقدمه در داستان زال و رودابه از شاهنامة فردوسی ، هنگـامی کـه کنیزکـان دخـت مهـراب بـا ریدک پور سام روبرو می شوند و ریدک زبان به ستایش زال می گشاید، یکی از کنیزکـان در پاسخ به ریدک ، در توصیف زیبایی های بانوی خود ابیاتی ذکر می کند که بیت هـای آغـازین آن مطابق شاهنامة طبع مسکو (١٦٥/١، بیت های ٤٤٠-٤٤٣) و آخرین متن ویراسـتة علمـی – انتقادی شاهنامه به اهتمام آقای دکتر خالقی مطلق (١٩٢/١، بیت هـای ٤١٠-٤١٣) چنـین است : پــرســتنده بـا کــودک مــاه روی بخندید و گفتش که چندین مگـــوی که ماهی است مهراب را در ســرای بـه یـک سـر ز شـاه تو بـرتر به پـای به بالای ساج است و هم رنگ عـاج یکـی ایزدی بـر سـر از مشک تـــاج دو نرگس دژم و دو ابرو به خـــم ســــتون دو ابــرو چو سیـمین قلـم باز پسین بیت از ابیات فوق در شاهنامة ویراستة رستم علـی یـف و محمـدنـوری عثمـانف (ج ١، ص ١٧٤) به این صورت ضبط شده است : دو نـــرگس دژم و دو ابرو به خم ســتون دو ابــرو چــو تیـغ دژم آقای دکتر رواقی در دفتر دوم از واژههای ناشناختة شاهنامه (صص ١٧-٢٠) بـا اسـتناد بـه چاپ اخیر، ضبط «تیغ دژم » را صورت نادرستی از «تیغ درم » دانسته و اظهار کرده اند که «تیـغ » در این جا به معنی «لبه و کناره » است و « تیغ درم » لبه و پهلو و کنار درم مـی توانـد باشـد کـه چون نازک است بینی را از باب قلمی بودن و باریک بودن به آن تشبیه کرده اند."