خلاصة:
ادبیات تطبیقی به عنوان یک علم، در دو قرن اخیر در کشورهای اروپایی و عربی و اسلامی ظهور کرد؛ ولی مفهوم تطبیق از قرن ها پیش در ادبیات ملل مختلف وجود داشته است و ادبا و ناقدانی بوده اند که نوعی مقایسه، موازنه و تطبیق را میان ادبا و ادبیات ملل مختلف انجام می دادند. بررسی ریشه های ادبیات تطبیقی؛ به ویژه در کشورهای اسلامی و عربی، از این رو اهمیت دارد که بدون واکاوی میراث اسلامی در زمینه ادبیات تطبیقی، نمی توان برنامه شفافی برای تحول و پیشرفت ادبیات تطبیقی در کشورهای اسلامی طراحی کرد. از سوی دیگر، ظهور نظریه ادبیات تطبیقی اسلامی و ضرورت توجه بیشتر بررسی های تطبیقی به ادبیات ملل اسلامی در عصر معاصر، بر اهمیت واکاوی ریشه های میراث اسلامی در این زمینه می افزاید. این مقاله کوشش دارد از طریق بررسی برخی از آثار جاحظ، ابوالفرج اصفهانی، ابن قتیبه، ابن ندیم، ابن اثیر، شروح دیوان متنبی و بیرونی، به واکاوی نشانه های ادبیات تطبیقی در ادبیات و نقد عربی قدیم بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهند که نشانه های ادبیات تطبیقی در نقد عربی قدیم، ابتدا در مرحله «سنجش ادبی درون ادبیات عربی» نمود پیدا کرد و بعد از آن به صورت بارزتر، در مرحله دوم یعنی مرحله «سنجش ادبی برون مرزی ادبیات عربی» ظهور یافت
ملخص الجهاز:
com"/> دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تربیت مدرس چکیده ادبیات تطبیقی به عنوان یک علم، در دو قرن اخیر در کشورهای اروپایی و عربی و اسلامی ظهور کرد؛ ولی مفهوم تطبیق از قرنها پیش در ادبیات ملل مختلف وجود داشته است و ادبا و ناقدانی بودهاند که نوعی مقایسه، موازنه و تطبیق را میان ادبا و ادبیات ملل مختلف انجام میدادند.
این مقاله کوشش دارد از طریق بررسی برخی از آثار جاحظ، ابوالفرج اصفهانی، ابن قتیبه، ابن ندیم، ابن أثیر، شروح دیوان متنبی و بیرونی، به واکاوی نشانههای ادبیات تطبیقی در ادبیات و نقد عربی قدیم بپردازد.
در این زمینه، مهمترین پژوهشی که تاکنون انجام گرفته است، کتاب الأدب المقارن أصوله وتطوره ومناهجه از احمد طاهر مکی (2002) است که نگارنده در بخش اول آن به برخی از ریشههای ادبیات تطبیقی در نقد قدیم عربی اشاره کرده است.
بیشتر این تأکید نویسندة این کتاب، بر تلاشهای جاحظ در ادبیات تطبیقی بوده است و ناقدان دیگر مثل بیرونی و ابـن نـدیـم را مطرح نکرده است؛ لـذا بـه نظر میرسد که این مقاله با بررسی نشانههای تطبیقی در آثار جاحظ، ابوالفرج اصفهانی، ابن قتیبه، ابن ندیم، ابن أثیر، شروح دیوان متنبی و بیرونی، کاری جدید به شمار میرود.
ابن قتیبه نیز که از ناقدان معروف عرب بوده، در کتاب خود الشعر و الشعراء به ورود واژگان بیگانه در شعر ابن ابی الصلت شاعر جاهلی اشاره میکند که بخشی از حوزۀ ادبیات تطبیقی است.