خلاصة:
حدیث «الناس عبید لنا…» از جمله روایاتی است که توسط امام رضا7 به منظور مقابله با انحراف عقاید بیان گردیده و پژوهش حاضر درصدد است با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی سندی و محتوایی آن بپردازد. در ابتدا، افراد موجود در اسناد حدیث، بررسی رجالی شدهاند؛ سپس با تاکید بر اختلاف در معنای واژه «عبید» و شرایط سیاسی و اجتماعی دوران امام رضا7، دو رویکرد «نگرش خداانگارانه به امامان:» و «نگرش تحقیرگرایانه» به عنوان اهدافی که حضرت درصدد نفی آنها بوده، ترسیم و تبیین شدهاند. در انتها نیز تبیین صحیح حدیث در قالب «نگرش واسطه هدایت بودن امامان:» ارائه شده است که بر اساس آن، از آنجا که در تفکر شیعی، امامان: پس از پیامبران: عهدهدار هدایت موجودات هستند و جهت ایفای این نقش خطیر از موهبت الهی «عصمت» بهرهمند شدهاند، تبعیت از ایشان واجب خواهد بود.
ملخص الجهاز:
جست و جوی منابع موجود، نشان میدهد با آن که شارحان کتاب معتبر الکافی، مانند ملاصدرای شیرازی، محمد صالح مازندرانی و علامه مجلسی مطالبی را در تبیین این حدیث ارائه نمودهاند، تا کنون پژوهشی با نگرشی جامع نسبت به بررسی سندی و محتوایی حدیث مذکور منتشر نشده است.
همچنین در خصوص مسألۀ پژوهش _ که چگونگی نگرش صحیح به جایگاه امام است _ عالمانی چون شیخ مفید، جعفر سبحانی، سید اسدالله شوشتری و سید علی میلانی بر مبنای معارف به دست آمده از اهل بیت، به نگارش کتاب در این زمینه همت گماردهاند.
نگرش خداانگارانه به امامان در روایت یاد شده، حضرت درصدد اصلاح نگاهی انحرافی بوده و چنانچه در این حدیث، واژۀ «عبید» به معنای بندگان باشد و رابطۀ امام و مردم به عنوان رابطۀ معبود و عبد در نظر گرفته شود، همان عقیدۀ خداانگاری ائمه خواهد بود.
در جمعبندی کلی از مباحث ارائه شده در این بخش میتوان تصریح نمود که حدیث رضوی مورد بحث، بیانگر یک گزاره اعتقادی به عنوان «لزوم تبعیت از امام»، نشأت گرفته از عصمت امام است که با جایابی آن در معارف شیعه، به نگرش واسطه بودن امامان در نظام هدایت هستی منتج خواهد شد.
5. هدف ایجابی حضرت از صدور حدیث نیز تأکید بر لزوم متابعت از امام است که با جایابی آن در فرهنگ معارف تشیع، به نگرش واسطۀ هدایت بودن ایشان منتهی میگردد و بر اساس آن، پس از پیامبر امام عهدهدار هدایت موجودات است و به جهت عصمتی که خداوند به وی اختصاص داده، لازم الاتباع خواهد بود.