خلاصة:
پیکرکهای گلی و سفالین زنان جزء نخستین آثار هنری بشر در اعصار پیش از تاریخ محسوب می شوند که سـاخت آن ها با تغییراتی خاص تا دوران اسلامی نیز تداوم یافته است . پیکرکهای سفالی مزبور، که گونـه هـای مختلفـی از تکنیک های ساخت و تزیین هنر سفالگری اسلامی را دربرمی گیرند، اغلب در شهرها و مراکز مهـم سـفالگری ایـران ساخته شده اند. از مهم ترین ادوار ساخت این پیکرکها می توان به ادوار سلجوقی و ایلخانی مقارن با قرون پـنجم تـا نهم هجری اشاره کرد که با توجه به منع ساخت پیکرک و مجسمه در دوران اسلامی ، دلایل و انگیزه ها و نیز منـابع الهام بخش ساخت این پیکرکها در دوره های مزبـور جـای تامـل دارد. موضـوع پـژوهش کنـونی بررسـی و تحلیـل تعدادی این پیکرکها در کلیه ابعاد تکنیکی و مفهومی اسـت . هـدف اصـلی مقالـه ، بررسـی و شـناخت مهـم تـرین ویژگیهای پیکرکهای سفالین مزبور به همراه طبقه بندی آن هاست . روش پژوهش انتخابی ، با توجه به نوع موضـوع و هدف ، تلفیقی از روش های توصیفی ، تاریخی ، و مقایسه ای است . در همین زمینه ، ده عدد از نمونـه هـای شـاخص پیکرکهای سفالین زنان در ادوار سلجوقی و ایلخانی، فارغ از تعلق به سبک یا گونه ای خاص ، از بین آثار موجـود در موزه های مختلف داخلی و خارجی انتخاب و از منظر شیوة سـاخت ، تـزیین ، کـاربرد، فـرم ، اهـداف سـاخت ، منـابع الهام بخش ، و... بررسی ، طبقه بندی ، و تحلیل شده است . بنابر یافته های پژوهش ، پیکرکهـای سـفالی زنـان در ادوار مزبور، به خصوص دورة سلجوقی ، تحت تاثیر عوامل مختلفی ساخته شده اند کـه از جملـه آن هـا مـیتـوان بـه تـاثیر سنت های هنری پیش از اسلام ، تاثیر نظام قبیله ای ، تاثیر برخی از شخصیت های زن ادبیات ایران ، بـه عـلاوة تـاثیر صور فلکی با نماد مونث اشاره کرد. همچنین توجه به نقش ها و کارکردهای زنان بـه جـای تمرکـز بـر ویژگـیهـای جنسیتی آن ها، از مهم ترین تفاوت های پیکرکهای مزبور با نمونه های مربوط به اعصار پیش از تاریخ است .
ملخص الجهاز:
از مهم ترین ادوار ساخت این پیکرکها می توان به ادوار سلجوقی و ایلخانی مقارن با قرون پـنجم تـا نهم هجری اشاره کرد که با توجه به منع ساخت پیکرک و مجسمه در دوران اسلامی ، دلایل و انگیزه ها و نیز منـابع الهام بخش ساخت این پیکرکها در دوره های مزبـور جـای تأمـل دارد.
بنابر یافته های پژوهش ، پیکرکهـای سـفالی زنـان در ادوار مزبور، به خصوص دورة سلجوقی ، تحت تأثیر عوامل مختلفی ساخته شده اند کـه از جملـۀ آن هـا مـیتـوان بـه تـأثیر سنت های هنری پیش از اسلام ، تأثیر نظام قبیله ای ، تأثیر برخی از شخصیت های زن ادبیات ایران ، بـه عـلاوة تـأثیر صور فلکی با نماد مؤنث اشاره کرد.
مطالعات جامع و گسترده ای بر پیکرکهای گلی و سـفالی زنـان در دوران پیش از تاریخ ایران و سایر مناطق جهان صورت گرفته و اطلاعـات مفیـدی نیـز در ایـن زمینه منتشر شده است ، اما ، بنا به دلایل مختلف ، از جمله محدودیت تعداد آثار یـا محـدودیت نمونه های در دسترس ، از پیکرکهای سفالی زنان در دوران اسلامی غفلت شده است ؛ تـا جـایی که برخی افراد از وجود چنین نمونه هایی در هنر سفالگری دوران اسلامی بی اطلاع اند.
پژوهش پیش رو، به بررسی و تحلیل تعداد ده عدد از نمونه های شاخص پیکرکهای سفالی زنان طی این دوران میپردازد که اغلب در قرون میانی اسلامی ، مصادف با قرون پـنجم تـا نهـم هجری ، ساخته شده اند.