خلاصة:
ارتباط علم و دین از زوایای مختلفی در مباحث فلسفه علم و فلسفه دین بررسی شده است، اما از منظر بحث های اصول فقهی کمتر بدان توجه شده است. در این مقاله، تاثیر داده های علوم تجربی در استظهار از ادله لفظی قرآن و سنت با گرایش فهم حکمت احکام، بررسی و قواعد اصول فقهی آن بیان شده است. برخی از این قواعد که در این مقاله تبیین شده اند عبارتند از: پذیرش تفسیر علمی به شرط مطابقت با ظهور نوعی زمان صدور، پذیرش تطبیق جدید برای ظهور پیشین بدون پیدایش ظهور جدید، اعتبار ظهور جدید ناشی از یافته علمی همراه با کشف خطا در ظهور پیشین، و اعتبار ظهور ناشی از یافته علمی همراه با تعمیق ظهور پیشین.
The relation between sciences and religion has been studied from different points of view، but it has not been studied much from the viewpoint of issues in (the principles of the Islamic jurisprudence). In this paper، I will empirical sciences on knowing the apparent meanings of the verbal evidence of the Quran and the tradition، replying on knowing the underlying reasons of the laws of sharia. I have sought to formulate these in terms of some rules. Som are as follows: the scientific interpretation can be accepted just in case it fits the type apparent meanings of the time when the law was issued; the new fitting is accepted in the case of the earlier apparent meaning without the new appa apparent meaning is reliable because of the scientific result in addition to an error in the previous apparent meaning; and the new apparent meaning scientific results-can deepen the previous apparent meaning.
ملخص الجهاز:
امروز اگر علم تجربی دریابد که شرب خمر چگونه بر سلولهای مغز تأثیر میگذارد و چگونه هشیاری را از میان میبرد، ظهور آیه برای کسی که از این دادۀ علمی آگاهی دارد تغییری نمیکند؛ حتی اصل تفسیر او از آیه نیز مطابق همان تفسیر پیشینیان است، ولی تفسیر او از آیه تفصیلیتر از تفسیر گذشتگان شده است.
2. پذیرش تطبیق جدید برای ظهور پیشین، بدون پیدایش ظهور جدید اگر علوم تجربی آگاهی جدیدی به دست دهند که باعث تطبیق جدیدی در یک دلیل لفظی شود، آیا این تطبیق جدید اعتبار دارد؟ در پاسخ به این پرسش، دو حالت تصور میشود: (1) تطبیق جدید به تطبیق قبلی اضافه شود؛ مانند بسیاری از تطبیقهایی که در روایتهای تفسیری آمده است، مانند تطبیق «نفس مطمئنة» به امام حسین7 (مجلسی، 1403: 93؛ حویزی،1412، ج5: 576)؛ (2) تطبیق جدید جایگزین تطبیق قدیم شود؛ مانند تطبیقی که میتوان حدس زد در حرکت خورشید در آیۀ «والشمس تجری لمستقر لها ذلک تقدیر العزیز العلیم» (یس: 38) صورت میگیرد؛ مثلا گفته شود نخست مردم آیه را بر حرکت خورشید به دور زمین تطبیق میکردند، ولی پس از اینکه فهمیدند حرکت ظاهری خوشید به دور زمین ناشی از حرکت وضعی خود زمین است، نه گردش خورشید به دور زمین، آیه را بر معنای مجازی حمل کردند و تطبیق جدیدی مناسب با آن را لحاظ کردند و امروزه که دریافتهاند خورشید و کل منظومه شمسی به دور سیارۀ دیگری میچرخند، آیه را بر این حرکت تطبیق میکنند.