خلاصة:
عنصر خیال، یکی از عناصر اصلی شعر است که آن را جزء جوهری شعر و فصل مقوم آن دانسته اند. عنصری که بر تمام عرصه های زندگی انسان مخصوصا نحوه تفکر و زندگی ادبی و هنری ادیبان و هنرمندان سیطره دارد و عرصه ای نیست که از حضور و ظهور این نیروی شگفت انگیز و افسونگر تهی باشد؛ لکن در علم بیان و مباحث مهم آن (تشبیه، استعاره و کنایه) نمودی پویا و گسترده دارد. از دیگر سو، ملحمه- که در ادبیات معاصر عرب بر منظومه های شعری طولانی اطلاق می گردد و داستان زندگی انسانی بزرگ را در موقعیت های مختلف به تصویر می کشد- به عنوان یکی از انواع ادبی مطرح شده و در این میان ملحمه های دینی از اهمیتی بیشتر برخوردار بوده اند. به دلیل جایگاه قابل تامل ملحمه بخصوص ملحمه دینی در ادبیات معاصر عرب و شیوه هایی منحصر به فرد که در این نوع ادبی وجود دارد، توجه خاص به این نوع ادبی ضروری می نماید. روشن کردن این بخش از زیبایی های ادبی در ملحمه های فرطوسی و شکور- که معطوف به زندگی رسول خدا(ص) است- هدفی است که در این پژوهش تلاش می شود به آن دست یافته شود. تنوع و گستردگی تصاویر تشبیهی و استعاری در دو ملحمه، ابتکار و نوآوری و عرضه تصاویر جدید در ملحمه شکور، فراوانی انواع کنایه و همچنین استعاره مکنیه در ملحمه شکور بخشی از نتایج این پژوهش به شمار می رود.
Imagination is one of the fundamental elements of poetry، also known as the essential part of it، based on which the poetry is appraised. The element of imagination dominates all aspects of human life، especially the mentality and the literary and artistic lives of literary men and artists، so that no area is found to be devoided of the presence of such a wonderful and charming force. Imagination، therefore، emerges dynamically and extensively in the science of ellocution and its important topics (i.e. simile، metaphor، irony). On the other hand، “Mulhama (epic poetry)”، referring in contemporary Arabic literature to long verse narratives depicting the story of a great man in different situations، is considered a literary genre، and religious Mulhama has always been of greater importance. Given the considerable position of Mulhama، especially religious one in contemporary Arabic literature and its unique styles، it seems necessary to pay special attention to this literary genre. This study trys to illuminate this area of the literary beauties in Mulhamas of Fartusi and Shakkur، focused on the life of Prophet Muhammad (SAWS)، the Messenger of Allah. The diversity and extent of metaphorical images in two Mulhamas، the innovation، creativity and presentation of new images in Shakkur Mulhamas and the abundance of different types of irony and synecdoche in his work are among the results of this study.
ملخص الجهاز:
(پورنامداریان، 1390ش: 214) برای روشن ساختن ویژگیهای زیباشناسانة تشبیه در اشعار دو شاعر، تصاویر تشبیهی در بخشهای مختلف؛ مانند انواع تشبیه، تکراری و بدیع بودن تشبیه و عناصر سازنده آن بررسی میگردد: 1-1-2-2 انواع تشبیه در ملحمه های فرطوسی و شکور نمونههای مختلف تشبیه در دو ملحمة مورد نظر، از توجه شاعران به تشبیه برای رساندن مطلب و آراستگی آن حکایت دارد.
(همان:221) فرطوسی در بیان ارزش قرائت قرآن کریم، خانهای که قرآن در آن تلاوت شود به ستارهای درخشان در زمین تشبیه کرده که اهل آسمان نور و درخشش آن را درمییابند: و هــو کالکوکــب المضـــیء من الأرض شعاعا یزهو لأهـــل السماء (1407ق: 155) شکور نیز رسول خدا(ص) را به هنگام ورود به شهر مدینه- که همراه با شادی و شعف فراوان مردم شهر بود- به ستارهای درخشان از ستارگان نورانی جوزاء تشبیه میکند: یــــــــــــــتراءی محمــــــــــــــد فیــــــــــه نجــــمـــــــــــــــا لؤلؤیا مــــــــــــــــن أنجـــــــــــــم الجــــــــــــوزاء (2010م: 115) در این دو بیت شعر، معنی و مفهوم آشکار است و خواننده برای دریافت آن نیاز به تلاش چندانی ندارد، وجه شبه در هر دو، روشنایی و درخشش و دلیل تشبیه روشن و واضح است.
نمودار زیر مبین فراوانی عناصر تصاویر استعاری در دو ملحمه است: به تصویر صفحه مراجعه شود نمودار شمارة 5 فرطوسی در ترسیم شدت اندوه مسلمانان از رحلت پیغمبر اکرم (ص)، چشمة پرآب را استعاره از چشمان اشک بار آورده است: فاذا بالقلـــــــــــــــوب نـــار شجون و إذا بالعیـــــــــــــون ینبـــــــــــــــــوع ماء (1407ق: 354) شکور به هنگام توصیف شجاعت حضرت علی(ع) در جنگ بدر ایشان را همچون طوفانی شدید ترسیم میکند که هرگاه وزیدن بگیرد از بادهای وزنده چه کاری برخواهد آمد؟ وی بادهای وزنده را استعاره از دشمنان دانسته است: لله أنـــــــــــــت إذا عصفــت مزمجــرا وسط الصفوف فما الریاح الزعزع؟ (2010م: 135) در میان استعارات به کار رفته از اشیای محسوس غیرطبیعی در دو ملحمه نوع واژهها همگی از اسباب و لوازمی است که انسان در طول زندگی خود با آنها در ارتباط است.