خلاصة:
کلام امامان معصوم (ع ) در کنار معانی والای انسانی که نشان از روحیه متعالی و اندیشـه اسلامی ایشان دارد، مملو از واژگان و ترکیب های زیبا و تاـل برانگیزنـد کـه روح آدمـی را جلا میدهند. بیان ظرافت های بلاغی در کلام این بزرگـان ، امـری ضـروری اسـت . از ایـن روی شرح و بسط این موضوع از تکالیف مهم دانسته شده و در نوشتار حاضـر بـه موازنـه محسنات لفظی در کلام امام رضا و امام سجاد(ع ) همت گماشته شده است تـا توانـایی ایـن بزرگواران برای مخاطب آشکار شود. آن بزرگـواران سـخنان و نصـایح گهربـار خـویش و مبادی اسلام و ارزش های اخلاقی را در قالب سخنانی مملو از تصـاویر بـدیعی بیـان کـرده وصنعت ها لفظی مختلفی چون جناس ، سجع و.. را به کار گرفته اند تـا بـر عمـق معنـی و تاثیرگذاری کلام خویش بیافزایند و تاثیر و زیبایی آن را دوچنـدان کننـد، بـیآنکـه از عمـق معانی دینی ذره ای بکاهند. در این مقاله که با روش توصیفیـ تحلیلی و بـا اسـتفاده از منـابع کتابخانـه ای نگـارش یافته ، سعی بر آن است به موازنه نمونه هایی از محسنات لفظی سخنان این دو امام (ع ) کـه در کنار معانی والا و ترکیب های بینظیر در پوشش صنایع بـدیعی جـای گرفتـه انـد و از طبـع دلکش ایشان برآمده است ، پرداخته شود.
ملخص الجهاز:
از ایـن روی شرح و بسط این موضوع از تکالیف مهم دانسته شده و در نوشتار حاضـر بـه موازنـۀ محسنات لفظی در کلام امام رضا و امام سجاد(ع ) همت گماشته شده است تـا توانـایی ایـن بزرگواران برای مخاطب آشکار شود.
در مقالۀ پیش رو سعی بر این است تا از منابع مختلف و صحیح ترین نظریه ها، برای بیـان زیبایی فنی مثال ها بهره گرفته شود و محسنات بدیعی با شواهد بلیغی از سخنان امـام سـجاد و امام رضا(ع ) آراسته شود، ولی به جهت کوتاهی مجال ، بـه شـرح مختصـری پیرامـون آنهـا اکتفا می شود و بیشتر محسنات لفظی به صورت آماری بیان می شود.
نمونه های آن در صحیفۀالرضا(ع ) عبارت اند از: ـ واجعل له من لدنک علی عدوک وعدوه سلطانا نصیرا (قیومی اصفهانی ، ١٣٧٨: ٥٤) ـیعلم مایسرون ومایعلنون فسیکفیکهم الله وهوالسمیع البصیر (همان : ١٥٦).
نمونه هایی از آن در کلام امام سجاد(ع ) عبارت اند از: ـ اعتمادک علی الصحۀ والسلامۀ خرق ، وسکونک إلی المال والولد حمق (عبداللهی ، ١٣٨٣: ٢٢٩) ـ فعقبی حلاوات الزمان مریرة وإن عذبت حینا فحینا خرابق (همان : ٢٢٩).
سجع مرصع به تأثیرگذاری کلام کمک شایانی می کند و به خاطر آهنگ همگونی کـه بـه سخن می دهد، در جان شنونده تأثیر می گذارد، از همین روی کـاربرد ایـن صـنعت در کـلام امام سجاد(ع ) بیشتر دیده می شود که البته با توجه به مقصود حضرت کاربسـت ایـن صـنعت مقبول تر بوده است تا بتواند بر خواننده تأثیرگذارتر باشد.