خلاصة:
واژة «شیعه»، که نامی شناخته شده برای پیروان مکتب اهل بیت علیه السلام است، در بستر تاریخ اسلام، کاربردهای متعدد لغوی داشته، و سپس به یک اصطلاح تبدیل شده است. در این نوشتار، بر اساس روش تاریخی، کاربردهای شیعه توصیف و تحلیل، و مفاهیم آن بازشناسی می شود. بر پایة یافته های این نوشتار، ترکیب «شیعة علی علیه السلام»، مبتنی بر احادیث نبوی و مورد تأیید و تقدیس اهل بیت علیه السلام بوده، و چون در مقایسه با دیگر کاربردهای مضاف، استعمالش فزونی (غلبه) یافته، «الشیعة» (شیعه) آن متبادر و به یک اصطلاح برای آن تبدیل شده است. این اصطلاح افزون بر مفهوم خاص اعتقادی، در برخی مقاطع تاریخی، مفهوم عام داشته، اما با گذشت زمان، به مفهوم اعتقادی مختص گشته است. در این مفهوم، اصطلاح «شیعه» تمامی پیروان امام علی علیه السلام و فرزندان او را، که پیروی شان بر پایة اعتقاد به امامت منصوص آنان پس از پیامبر علیه السلام بوده، پوشش می داده است. از سوی دیگر، عنوان «متشیع» برای کسانی که صرفا دوستدار اهل بیت علیه السلام بوده اند، کاربرد یافته است.
ملخص الجهاز:
"net دریافت: 26/12/1392 ـ پذیرش: 30/4/1393 چکیده کلیدواژه ها مقدمه واژة شیعه (الشیعة)، از دیرباز به عنوان نامی اصیل و شناخته شده برای پیروان مکتب اهل بیت علیه السلام کاربرد یافته و در همین حال، موضوعی برای تحقیق پژوهشگران بوده است؛ چنان که در منابع کهن و نیز در تحقیقات اخیر، به شناخت مفاهیم شیعه اهتمام شده، و دراین باره، از جمله در کتاب تاریخ تشیع در ایران، تألیف رسول جعفریان، و کتاب خاستگاه تشیع و پیدایش فرقه های شیعی در عصر امامان، تألیف علی آقانوری، و مقالة «واژه شناسی شیعه و تشیع»، از نگارنده (منتظری مقدم، 1382) بررسی هایی شده است.
ثانیا، به نظر می رسد که در نقد یادشده، تصور شده است که مفهومی که برای اصطلاح شیعه تبیین می شود، نمی تواند پیش از تبدیل شدن واژة «شیعه» به یک اصطلاح، در کاربرد لغوی آن وجود داشته باشد؛ اما این خود خلطی آشکار میان فرایند «تبدیل یک واژه به یک اصطلاح» و فرایند «پیدایش گرایش های شیعی (اعتقادی و جز آن)» است، درحالی که به کار بردن اصطلاح «الشیعه» بر پایة گرایش اعتقادی به امامت علی علیه السلام و فرزندان او، برای مثال، مانع آن نیست که کاربرد شیعة علی علیه السلام نیز بر پایة همین گرایش باشد و- همان گونه که گذشت- شکل گیری اصطلاح «شیعه» فقط بیانگر آن است که از آن پس «الشیعه» بدون قرینه بر «شیعة علی علیه السلام» تبادر می یافت."