خلاصة:
از جمله مباحث مربوط به سکونتگاههای روستایی بحث ناپایداری و عوامل موثر در آن است. این موضوع یکی از مباحث بنیادی در توسعه روستایی است و در جوامع مختلف از جمله در کشورهای در حال توسعه مطالعات اندیشمندان را به سمت خود جلب کرده است. بنیان اقتصادی اگرچه از رکنهای مهم در توسعة اقتصادی روستا و به تبع آن موثر در پایداری سکونتگاههای روستایی است، اما در پارهای از موارد این رشد اقتصادی نهتنها سکونت و کارکرد متداول روستا را تضمین نمیکند بلکه شاهد عکسالعمل مخالف آن هستیم. برای مثال، رونق کشت پسته در منطقة قهاب صرصر، از توابع شهرستان دامغان، در دهههای اخیر و افزایش وسعت زمینهای زیر کشت این محصول و افزایش درآمد ناشی از آن نهتنها به رونق سکونتگاهها کمک نکرده که برعکس، شاهد تخلیه و کاهش جمعیت ساکن در این روستاها میباشیم.در همین خصوص، این تحقیق بهصورت کیفی، با رویکرد ترکیبی، با مطالعة کتابخانهای و روش میدانی در روستاها و باغات کشت پسته در بین ۱۵۰ نفر از باغداران و خبرگان محلی نسبت به بررسی عوامل موثر در ناپایداری سکونتگاهها براساس فعالیت باغداری کشت پسته صورت گرفته است. یافتههای تحقیق دلالت بر ورود غیربومیان و سرمایهداران بهسوی کشت این محصول و نهایتا خروج سرمایه از روستاها دارد. بنابراین چنانچه با احداث صنایع تبدیلی و بستهبندی و غیره نسبت به نگهداری سرمایه اقدام نشود نتیجة آن تخلیة بیشتر روستاها و عدم رونق آنها با وجود فعالیت اقتصادی خواهد بود.
ملخص الجهاز:
"دلایل مختلفی در این ناپایداری نقش دارد، اما آنچه بیشتر جلب توجه میکند اینکه علیرغم توسعة باغات پسته و اضافه شدن اراضی زیر کشت باغات پسته و افزایش درآمد مردم، ماندگاری جمعیت در این مکان کمتر اتفاق افتاده بهطوری که، در آینده، با این روند کاهش، شاهد تخلیة کامل روستاها و تغییر حالت آنها از توسعة پایدار به ناپایداری کامل خواهیم بود.
یافتههای پژوهش پایداری بهعنوان وجه وصفی توسعه، وضعیتی است که در آن مطلوب بودن و امکانات موجود در طول زمان کاهش پیدا نمیکند و به عبارتی بهمعنای زنده نگه داشتن است که بر حمایت یا دوام بلندمدت تأکید میکند (زاهدی، ۱۳۸۴: ۷۹) از آنجا که بخش عمدهای از فعالیت اقتصادی مردم روستاهای دهستان قهاب صرصر در بخش کشاورزی و فعالیت باغداری در زمینه پسته میباشد و روند رو به رشد آن بهلحاظ وسعت زیر کشت و همچنین عوامل تشویقی، از جمله قیمت خوب این محصول، دلالت بر رونق آن در سالهای اخیر میکند؛ انتظار این بوده که این موضوع باعث تداوم زندگی روستایی؛ افزایش و یا حداقل حفظ وضع موجود بهعنوان یک محیط مسکونی با تمام مشخصات استاندارد آن باشد، در حالیکه روند جمعیتی منطقة موردنظر گویای وضعیتی مغایر با آن انتظار است.
اگرچه بهصورت منطقهای عدد دقیقی در مورد این افزایش وجود ندارد اما با مراجعه روند افزایش ۳ سالة کشت پسته در شهرستان دامغان از ۵۲۲۰ هکتار در سال ۷۷ به ۱۰۲۵۰ هکتار در سال ۸۰ و همچنین نگاهی به باغات پسته که با توجه رشد درختان میتوان سال کاشت آنها و مقاطع زمانی مختلف را حدودا تعیین کرد؛ این افزایش محصول و سطح زیر کشت همراه با افزایش قیمت داخلی پسته و همچنین قیمت جهانی آن است که مشوقی برای سرمایهگذاران در این بخش میباشد."