خلاصة:
با فتح آذربایجان در دهه سوم هجری، گروه بزرگی از تیره‌ها، عشیره‌ها و قبیله‌های گوناگون عرب، به سوی این سرزمین رهسپار شدند. این امر، علاوه بر اینکه در گسترش اسلام در این ناحیه سهمی بسزا داشته، می‌تواند دورنمایی از وضعیت تشیع را نیز در این سامان به دست دهد؛ زیرا با توجه به موقعیت عرب‌های مهاجر، موضع‌گیری مذهبی آن‌ها، در میان بومیان نیز اثرگذار بوده است. بررسی نقش مهاجرت قبایل عرب در تشیع آذربایجان، از دو بعد قابل توجه است: نخست، نقش اسکان قبایلی که عقاید شیعی در بین آن‌ها رواج داشته است؛ نظیر قبایل یمنی در آذربایجان. و دیگری، نقش شهر کوفه که شاهد بروز و ظهور عقاید شیعی در بین قبایل یمنی ساکن آن هستیم. پژوهش حاضر، در صدد است با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، نقش مهاجرت قبایل عرب، به‌ویژه قبایل یمنی را طی قرون نخست اسلامی در گسترش تشیع در آذربایجان، در محورهایی نظیر: مشارکت یمنیان در فتح آذربایجان، حضور والیان و کارگزاران و مأموران حکومتی یمنی در این ناحیه، نقش اشعریان در تشیع آذربایجان و اصحاب یمنی ائمه: در این ناحیه، بررسی نماید.
ملخص الجهاز:
"محتمل است که در دوران بعد از اشعث نیز حضور برخی یاران وفادار و مخلـص امـام علی و اهل بیت به عنوان حاکم آذربایجـان ، نظیـر: قـیس بـن سـعد بـن عبـاده خزرجی ٦١، عبدالله بن شبیل احمسی ٦٢ و سعید بن حارثه ٦٣ که از یمنیـان بـوده و احتمـالا همراه با تعدادی از ایل و عشیره خود در آذربایجان حضور یافته اند، سبب رواج عقاید شیعی در این منطقه گردیده است ؛ هرچند منابع تـاریخی، اطلاعـاتی در ایـن زمینـه بـه دسـت نمیدهند.
٩. تأثیرپذیری از کوفه عامل دیگر در خصوص نقش قبایل یمنی در ترویج تشیع که باید بـه گونـه ای خـاص مورد توجه قرار گیرد، نقش شهر کوفه است ؛ زیرا بیشتر امور فتوحـات و اداره آذربایجـان ، تحت نظر کوفه انجام میگردید و از طرف دیگر، پس از استقرار قبایل در کوفه ، در ترکیب جمعیت نخست شهر، یمنیان دارای اکثریت بودند و در ادامه نیز در اثر مهاجرت های بیشتر به عراق و پیوندهای خانوادگی، بر جمعیت آنان افزوده میشـد و مقامـات مهـم نظـامی و 95 اداری بیشتری را به دست میآوردند.
(بلاذری، پیشین ، ص ٤٥٩) این ، در حالی است که بیشتر منابع ، اولین استاندار انتخابی امام علی برای آذربایجان را اشعث بن قیس میدانند که از زمان عثمان ، ولایت دار این ناحیه بود و از سوی حضرت علی نیز ابقا گردید."
(
, 
, 
)
