خلاصة:
مقالة حاضر، شرح یک پژوهش کیفی میدانی است که به بررسی یکی از مهمترین تحولات حوزة مناسک دینی میپردازد؛ مقدسسازی اشخاص و مکانهایی که سنت دینی آنها را بهعنوان چیز مقدس نشناخته است. مزار سهراب سپهری، یکی از نمونههای این «مکانهای جدید» است که پژوهش حاضر مطالعهای موردی در خصوص مناسک و جهان معنایی زائران این مکان است. زائران جوان مزار سهراب، تلاش میکنند تا گونههای جدیدی از دینداری را خلق و تجربه کنند؛ الگوهای متنوعی که هرکدام در عین فاصله داشتن از دین و مناسک سنتی، عناصری از آن را وام میگیرند و آنها را بهنحو جدیدی نمایش میدهد. در ایران این پدیده را میتوان بهعنوان نوعی تلاش برای ابداع شکلی گشوده و منعطف از دین تفسیر کرد. تجربة اشکالی از معنویت و دینداری که کثرتگرایی، کمرنگ بودن وجوه سیاسی و سیال و منعطف بودن از ویژگیهای اصلی آن است و درعینحال قادر به تولید تجربههای گرم و شورانگیز معنوی در قالب ایجاد تحول در مناسک دین عامه است.
ملخص الجهاز:
"مکان هایی مانند «گروند زیرو١» در نیویورک ، محل بمباران شهر اوکلاهاما، یادبودهای جنگی ، گورستان ها، نقاط مربوط به زندگی نویسندگان و موقعیت های مکانی موجود در آثارشان ، مکان های مربوط به ستارگان موسیقی مانند خانۀ اعیانی الویس پریسلی ٢ در ممفیس ٣، بنای یادبود جان لنون ٤، «استرابری فیلدز»٥ در نیویورک ، نقاط نوستالژیک گردشگری ، رویدادهای ورزشی ، بازارهای خرید و حتی مقصدهای محیط مجازی جزو مکان های غیردینی هستند که سفر به آنها نیز سفر زیارتی محسوب می شود » (تیموتی ٦ و السون ٧، ١٣٩٢: ١٩) پرسش این بود که پدیدة زیارت در دنیای مدرن چیست و واجد چه ویژگی هایی است که می تواند خود را در اشکال متنوع و حتی خارج از چارچوب ادیان بازسازی کند؟ پژوهش های مربوط به زیارت در دنیای جدید، به قصد فهم و کشف ابعاد دینی و معنوی سفرهایی است که خارج از سنت های ادیان صورت می گیرند، اما به دلیل پیوند با امر قدسی به عنوان زیارت شناخته می شوند.
ازاین رو، به نظر می رسد این پدیده را در ایران نمی توان واکنشی به دین کم رنگ و بی اثر اجتماعی تفسیر کرد، بلکه باید به صورت نوعی تلاش برای ابداع شکلی گشوده و منعطف تر از دین در مقابل دین جامعه تعبیر کرد؛ تجربۀ اشکالی از معنویت و دینداری که بیشتر از دین عامه و دین دستگاه سیاسی حکومت ، کثرت گرا، با وجوه کم رنگ سیاسی ، سیال و منعطف است و درعین حال توسط جست وجوی معنا و جماعت ، قادر به تولید تجربه های گرم و شورانگیز است ."