مناسبات امامیه و زیدیه (از آغاز غیبت صغری تا افول آل بویه) مقالة

زیدیه و امامیه از دیرینه ترین گروه های اسلامی اند. آگاهی از روابط این دو نحله اثرگذار، برای شناخت بهتر تاریخ فکری تشیع ره گشاست . در این نوشتار سعی شده است ، تعامل اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی و نیز تقابل این دو گروه در دوره غیبت صغرا تا افول آل بویه (دوره اقتدار تشیع در جهان اسلام ) بررسی شود. واکاوی گزارش های تاریخی نشان گر این است که در این دوره ، همکاری زیدیان و امامیان در عرصه های گوناگون ، روند رو به رشدی داشته است ؛ البته به دلیل اختلاف در برخی از مبانی فکری ، هم چنان تمایزگذاری فرقه ای خویش را در قالب مناظره های علمی و ردیه نگاری دنبال کرده اند.

"به نظر می رسد، در این عصر ـ آستانه غیبت صغری تا افول امامیه ـ مناسبات دو فرقه مهم شیعه ، یعنی امامیه و زیدیه به دلیل پاره ای از اشتراکات افزایش یافته است و در عرصه های اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی تعاملات خوبی برقرار کرده اند و در عین حال ، به سبب اختلاف در برخی از اصول مذهبی ، تمایزگذاری فرقه ای خویش را نیز دنبال می کردند. بعد از این دوره ، درگیری های این دو گروه به شکلی ضعیف ادامه پیدا کرد (ابن بابویه رازی ، ١٣٦٦: ٦٠؛ وجیه ، ١٤٢٠ق : ٥٨٣ـ٥٨٤)، ولی با توجه به شرایط نامناسب سیاسی و اجتماعی که از این عصر برای زیدیان به وجود آمد، آنان در عرصه رقابت با امامیان کنار رفتند، تا جایی که امامیه ، پرجمعیت ترین فرقه شیعی ، جای زیدیه را گرفت (نشوان ،١٩٧٢: ١٦٦). زیدیه و امامیه هرچند در عرصه های اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی ، روابط نسبتا حسنه ای برقرار کرده بودند، ولی هر یک از این دو فرقه تمایز مذهبی خویش را حفظ کرد و به استحاله / در اصول مذهبی همدیگر تن در ندادند؛ به ویژه آن که زیدیان به سبب بعضی اختلافات با امامیه ، در صدد هویت سازی عقیدتی نویی بودند؛ از این رو، آنان به این تمایزگذاری مذهبی توجه جدی نشان داده و تنش های مذهبی را با امامیه در عرصه گفت وگوهای علمی و ردیه نویسی دنبال کردند؛ خصوصا در دوره ای که امامیان در تحیر اعتقادی پس از غیبت به سر می بردند و آنان با مناسب دیدن این فضا و با بهره گیری از اندیشه های جریان مقتدر معتزله ، در صدد فشار بر امامیه برآمدند."