خلاصة:
عصر تیموری مصداق و یادمان شکوفایی هنرهای متعدد و در تناقض آشکار با اوضاع و احوال سیاسی ' نظامی این دوران است. با استیلای تیمور بر ایران، وی در صدد برآمد تا با گردآوری هنرمندان در سمرقند، قدرت طلبی و برتری جویی خود را به نمایش گذارد و در این بین، جانشینان پس از وی نیز به این کار اهتمام ورزیدند که نتیجۀ آن، طرح مبحث مکتب هرات در گسترۀ فرهنگ ایرانی بود. یکی از هنرهایی که در این عصر تحولات و شکوفایی چشم گیری را در آن شاهدیم، هنر موسیقی است، به نحوی که نمایندگان آن نیز بالطبع از شأنی بالاتر از گذشته برخوردار شدند و این موضوع در گزارشهای منابع دست اول و نگارههای بازمانده از این دوره، به وضوح آشکار است. نوشتۀ حاضر بر آن است تا با روش توصیفی ' تحلیلی و با استناد به متون تاریخی و نگارههای مرتبط، وضعیت موسیقی و موسیقیدانان را به ویژه با تأمل و تعمق در نگارههای این عصر در سه دورۀ تیمور، شاهرخ و حسین بایقرا بررسی کند. طبیعی است که در این میان انگیزهها و محرکهای سیاسی توجه دولتمردان عصر تیموری به این هنر، از محورهای مورد بحث این مقاله خواهد بود.
Timurid era was a flourishing period of several arts which is in absolute contradiction to the political-military conditions of that period. After the conquest of Iran، Timor decided to gather artists in Samarkand to help him demonstrating his power and superiority and his successors also adopted such a policy which resulted in creation of a thought school in the name of Herāt in Iranian culture. Music is one of the arts experienced great prosperity in that period in a way that musicians stood on a higher situation in comparison with previous periods، the matter which is clearly reflected in reports of primary sources and survived paintings of that period. Using descriptive-analytical method، the present research is to investigate the music and musician status based on historical texts and related figures، especially considering the figures of this era in three governing periods of Timur، Shāhrokh and Hossein Bāyqārā. The evaluation of political motivations and stimulants of Timurid official figures who were interested in music would be naturally accomplished as one part of the study.
ملخص الجهاز:
"بیتردید، ابوالفضل کمال الدین عبدالقادر بن حافظ غیبی مراغی تأثیر بسیار زیادی در رشد و توسعۀ هنر موسیقی در دورة تیموریان داشته است (زمچی اسفزاری، ج ٢، ص ٩٣)؛ به ترتیبی که تیمور و شاهرخ برای وی جایگاه بسیار رفیعی قائل بودند و پژوهشگران معاصر نیز وی را از مهم ترین عالمان موسیقی نظری این دوره و آخرین موسیقیدان بزرگ و وارث موسیقی سنتی ایران به شمار آورده اند (رازانی، ص ٢٦١؛ میلر، ص ٣٤؛ سرمدی، ص ٤٠؛ آکا، ص ٢٧٨).
نام و تخصص این موسیقیدانان در گزارش های تاریخی بدین گونه ذکر شده است : خواجه شهاب الدین عبدالله بیانی که در قانون ٤ تبحر داشته است ، خواجه عبدالله صدر که مدتی در دیوان وزارت مشغول بوده و قانون را بسیار زیبا مینواخته است ، مولانا بنایی که در علم موسیقی و ساختن تصنیف ، استادی چیره دست بوده است ، استاد قل محمد که ساز غژک٥ را نیکو مینواخت و شاگردان بسیاری داشته است ، همچنین نام هنرمندان دیگری در این عرصه چون میرک زعفران ، حافظ قزاق ، استاد سید احمد، استاد شاه قلی، استاد حسین ، استاد شیخ نایی، مولانا محمد جامی (برادر عبدالرحمن جامی)، خواجه یوسف برهان ، خواجه محمد کنکر، میر محمد کابلی، مولانا سائلی، پهلوان محمد ابوسعید و غیره نیز به چشم میخورد (میرخواند، ج ١١، ص ٥٩٣٥؛ دولتشاه سمرقندی، ص ٥١٥؛ دوغلات ، ص ٣٢٠؛ خواند میر، حبیب السیر، ج ٤، ص ٣٤٨؛ صفوی، ص ١٦٧؛ بنایی، ص ٢؛ نثاری بخاری، ص ١٨٢-١٨٣؛ خواند میر، دستورالوزرا، ص ٣٧٤؛ واصفی، ١٩٦١، ج ١، ص ٢٣؛ خواند میر، مآثرالملوک، ص ٢٤٣)."