خلاصة:
قرن چهارم هجری، به علت ظهور فقها و متکلمین بزرگ شیعی و نیز روی کار آمدن دولتهای شیعی چند و هم کاهش اقتدار خلافت عباسی – بزرگترین حامی جهان تسنن – یکی از ادوار درخشان و مشعشع تاریخ تشیع به شمار می رود. قبل از این عصر، مذهب تسنن، بر جهان اسلام غلبیت داشت. اما در قرن چهارم با پیدایش دولتهای شیعی: آل بویه، مصر، حمدانیان زیدیه یمن، علویان طبرستان و. .. جریان به سود مذهب تشیع ورق خورد که بر اثر آن نفوذ شیعه در همه جا فراگیر گردید.
پیدایش دولتهای شیعی ونیز تلاش و کوشش بی وقفه علماء شیعی، دو عامل مهم و اساسی در گسترش و توسعه تشیع در این برهه از زمان به شمار می رود. فعالیتهای فقها و متکلمین شیعه به اشکال مختلف به صورت: جمع آوری احادیث، تربیت شاگردان، تدوین فقه و کلام، مبارزه با بدعت ها و انحرافات فکری، تاسیس حوزه ها و مراکز علمی، بهره برداری از امکانات دولتی، تاسیس مساجد و برگزاری مراسم شیعی. .. خود نمایی نمود. نظر به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر بر آن است تا نقش و جایگاه متکلمین و فقها را در این رابطه، مورد بررسی و مطالعه قرار دهد.
The fourth century، due to the emergence of important shies Faghihs & motakallmins (lecturers) and the rise of shies government and the decrease of some Abbasid caliphate authority- the worlds lowgest suppter of Sunni is one of the brilliant and bright periods in shies history . befor this period ، Sunni religion was the major religion . But in forth century with the emergence of shies states: like Boyid in Iran، Egypt ، Yemen zydynid Hamdanid and Alavid in Tabarestan ate. The emergence of shies states and the attempt of shias Ulama are two important and Fundamental Factor in development and expansion of shiism. The role of Faghihs and lecturers in collecting Hadith training students (Talabeh)، developing jurisprudence and theology activity against innaveliascands، Fundation of scientific centres and schools، utilization of public facilities for religious purpose all regarded as the main reason for development of shiessm in this period.
ملخص الجهاز:
» ابن شهر آشوب در کتاب معالم العلماي خود وي را متکلم ، شاعر، نحوي، وزير فخرالدوله بويهي معرفي کرده است ١١ وي کتابهاي زيادي در علوم مختلف به رشته تحرير 12 درآورده ، از آن جمله : ١- کتاب محيط (در علم معرفت )٢- الامامه (اثبات امامت علي عليه السلام )٣- کتاب الوزراء٤- الکشف عن مساوي شعر المتنبي٥- کتاب الاعياد٦- کتاب اسماء الله تعالي و صفاته ٧- الکافي في الرسايل و فضايل النيروز.
٢١ شيخ صدوق در کمال الدين خود مينويسد: «ابوالحسين علي بن احمد بشار در مسئله غيبت بر ضد نظريه ما سخناني گفت و ابوجعفر محمد بن عبدالرحمن بن قبه رازي با براهين بسيار 22 واضح به جوابگويي پرداخت » ابوالحين محمد بن بشر الحمدني السوسنجردي:ابوالحين از متکلمان بزرگ قرن چهارم هجري بوده که کتابي در کلام تصنيف نموده است ٢٣ و طبق گفته ابن حجر وي فردي زاهد و با ورع بود که «مصنفاني در نصرت و ياري مذهبش » نوشته است ٢٤ تاليفات او عبارتند از: الانقاذ في الامامه ٢٥، المقنع في الامامه 26 شيخ ابواسحاق ابراهيم بن اسحاق بن ابوسهل نوبختي: علامه حلي، (حسن بن مطهر) در اول شرح خود بر کتاب ياقوت ، درباره وي مينويسد که شيخ مقدم و پيشواي اعظم ، ابواسحاق ابراهيم بن نوبخت قدس الله روحه الزکيه و نفسه العليه ، کتاب کوچکي به نام ياقوت تصنيف کرده است که محتواي مسائل بسيار عالي و شريف و مباحث بسيار، گرانقدر و عالي است .