خلاصة:
یکی از قراردادها یا امتیازاتی که در دوران حکومت پهلوی با بیگانگان و خصوصا دولت استعماری انگلیس منعقد گردید ، انعقاد قرارداد یا امتیازی جدید به نام قرارداد ١٩٣٣ م . ١٣١٢ ش می باشد. برای انعقاد چنین قرارداد ننگینی زمینه سازی های زیاد و ایجاد فضای سیاسی بسیاری که نخستین آن قرارداد نهم اوت ١٩١٩ م . ١٢٩٨ ش بود ، انجام گردید . وقتی انگلیسی ها نتوانستند آن قرارداد را عملی سازند ، روح آن قرارداد را در قالب کودتای ١٢٩٩ ش . ١٩٢٠ م ریخته ، با سلسله مقدماتی دست به ایجاد حکومتی وابسته به نام حکومت پهلوی زدند . نخستین پرده ی این نمایش خلع احمد شاه و انقراض سلسله ی قاجار بود . تمام منظور و مقصود انگلیسی ها از تقویت رضاخان و روی کار آوردن او این بود که منافع اقتصادی و سیاسی آنها از هر جهت تامین شود و روح قرارداد ١٩١٩ م . ١٢٩٨ ش را به صورت جدیدتری زنده سازند و این صورت جدید الغای قرارداد دارسی و انعقاد قرارداد ١٩٣٣ م . ١٣١٢ ش بود که میان ایران و انگلیس منعقد شد که به موجب آن شرکت نفت ایران و انگلیس فعالیت خود را آغاز کرد و مورخان براین عقیده اند که مضرات قرارداد ١٩٣٣ م . ١٣١٢ ش بیشتر از قرارداد دارسی بوده ، انعقاد قرارداد ١٩٣٣ م . ١٣١٢ ش را یکی از اشتباهات بزرگ رضاخان می دانند.
ملخص الجهاز:
"(مکی، ١٣٧٤: ص ٣٥٧) زمینه های شکل گیری قرارداد ١٩٣٣م پس از جنگ جهانی اول و از سال ١٩٢٠ م به بعد شرکت نفت ایران و انگلیس به توصیه مشاورین حقوقی و مالی خود با توجه به اهمیت نفت جنوب ایران برای دولت بریتانیا (ذوقی،١٣٧٥ : ص ١٢١ ) درصدد برآمد تا علاوه بر تمدید امتیاز دارسی،(ولایتی، ١٣٧٢: ص ٤٨٩) تجدید نظری هم در آن به عمل آورد تا اختلاف موجود بین شرکت و دولت ایران از میان برداشته شود.
کمپانی نفت جنوب همچنین پیشنهاد می کرد که مبنای احتساب حق الامتیاز دولت ایران که به موجب امتیاز دارسی، ١٦ درصد منافع خالص کمپانی و شرکت های تابعه آن ، تعیین شده بود تغییر کرده ، به مبلغ معین و معلومی برای هر تن نفتی که استخراج می شود تبدیل گردد .
اما اسناد مربوط به مذاکرات مفصل و طولانی این دوره - از ژانویه ١٩٢٠ تا دسامبر ١٩٣٢ م - آشکارا نشان می دهد که رضاشاه از تمایل باطنی انگلیسی ها به تمدید امتیاز نفت به عکس آنچه تقی زاده و دیگران نوشته اند از سالهای قبل خبر داشته ، و اگر با دیدی وسیع و دقیق به این مسئله ی دشوار صنعتی و اقتصادی نزدیک می شده شاید اصلا دست به لغو امتیاز قدیم (امتیاز دارسی ) نمی زده ، مصالح ایران را از راههایی که بهتر و کوتاه تر و بی خطر تر بود تامین می کرد ."