خلاصة:
شناخت پدیدههای بومی با درک فعالیتهای انسان در محیط پیرامونش امکانپذیر است در این میان نمودهای مادی فرهنگ از به دلیل برطرف کردن نیازهای مختلف از جایگاه ویژهای برخوردارند. آنها اندیشهها را از طریق عینیتبخشی انتقال میدهند و پندارههای غیرمادی را به شیوههای مادی نمایان میکنند. در میان دستساختههای فرهنگی، سفالینهها دارای اهمیت خاصی هستند. این مقاله جهت بازشناسی سفال بومی ایران با رویکرد بومشناسی فرهنگی در استانهای سیستان و بلوچستان (کلپورگان سراوان)، هرمزگان (شهوار و حکمی میناب)، کردستان (نوره و بوگهبسی سقز)، گیلان (اسالم و سیاهکل) و مازندران (کلاگر محله جویبار) مولفههایی چون مواد اولیه، مولفههای فنی، کیفیتهای بصری، اهداف کاربردی و عملکردی، منابع انسانی تولید و ساختار فرهنگی و اجتماعی را مورد بررسی قرار داده است. این پژوهش به شیوهای توصیفی ـ تحلیلی و جمعآوری دادهها با روش کتابخانهای و میدانی صورت گرفته است. در بررسی سفال مناطق مذکور، با توجه با تفاوتهای محیطی، مواد اولیه و فنون ساخت و امکانات و محدودیتهای ناشی از آن، شاهد تنوع محصولات تولیدی نهایی هستیم. در نهایت سفالینههای نهایی از لحاظ شکلی و نقشمایههای تزئینی تفاوتهای بارزی دارند که با هویتهای بومی پیوند مییابند.
ملخص الجهاز:
سفال و سرامیک بومیجزودست ساخته هایانسانیاست که باتوجه به نیازمحیط تولیدمیشودو حاویمولفه هایهویت بومیوفرهنگی است ودرقالب یک اثرمادی،ازدیدگاه بوم شناسی فرهنگی وزیرساخت هایبومیومحلیقابل تحلیل وبررسیهستند.
برایفهم بهترمواردیادشده وجهت مطالعه دقیق تردراین مقاله سفال بومی دریک تقسیم بندی کلی (شامل تمام جوانب فنی،هنری وفرهنگیسفال بومی)در بخش هایمواداولیه ،مولفه هایفنی،کیفیت هایبصری،اهداف کاربردیوعملکردی،منابع انسانی تولیدوساختارفرهنگی واجتماعی بررسی ومضامین هربخش به تفکیک ودر جدول هایجداگانه ایابتداتوصیف وسپس ازدیدگاه بوم شناسیفرهنگیتحلیل شده است .
این اصطلاح برخاسته ازدوواژه یونانیایکوس ٢به معنای موطن وزیستگاه ولوژیا٣به معنایلغت و آموزش است وبه معنایشناخت یاعلم به چیزیاست ودراصل علمیاست که به مطالعه ی پیوندهایمیان موجودات زنده ومحیط زیست میپردازد"(جردن ،١٣٨٠: ٢٨).
تصویر٢:حوزه هایقابل بررسی سفال بومی / منبع :نگارنده 1 comparative case study محدوده مورد مطالعه پنج منطقه بومیدراستان هایسیستان وبلوچستان (سراوان ،کلپورگان )،هرمزگان (شهوارو حکمی میناب )،کردستان (روستاهای مختلف چون نوره وبوگه بسی سقز)،گیلان (اسالم و سیاهکل )،مازندران (روستایکلاگرمحله جویبار)به عنوان نمونه انتخاب وبارویکردبوم شناسی فرهنگیموردتوصیف تحلیلیومطالعه تطبیقیقرارگرفته اند.
درزمینه سفال بومی،مولفه هایفنیشامل شیوه های ساخت بدنه ولعاب وابزارکارجهت پرداخت وشیوه های پخت میشودکه منطبق بر توانمندیهایمحیطیوفن هایساده باهزاران سال قدمت است که باروش هایمختص همان منطقه اجرامی شوند.
به طورمثال ،تــزیینــات روی سفالینه های کلپورگان نمادهایتجریدیاغلب شبیه به نقوش سفال هایماقبل تاریخ وآغازدوره تاریخیاست که ازآن زمان تاکنون ثابت مانده است ولیخودظروف به لحاظ نوع استفاده تغییر کاربردییافته اند(دهواری،١٣٨٤).
کوهستان ،کویر،باد،طوفان شن ،سختیمعیشت ،هجوم زورگویان درطول تاریخ اعتقاداتیرادرمیان ساکنان این سرزمین به وجودآورده است که تقدیرگراییوجه مشترکآنها است .
شکل سفالینه های بلوچ به همراه تزئینات رویشان ،نتیجه تصویریاندیشه هاواعتقادات این قوم است .