خلاصة:
یکی از شبهات محتوایی که بر کتاب شریف نهج البلاغه وارد شده ، شبهه دنیاگریزی و یاد مرگ به صورت افراطی است . به عقیده عده ای، برخی از مطالبی که در نهج البلاغه درباره مذمت دنیا، شیوه زندگی زاهدانه ، ترک تعلق به دنیا و توجه به آخرت و همچنین مطالبی که درباره یادآوری مرگ به عنوان دروازه ورود به سرای جاوید در این کتاب آمده ، سابقه ای در صدر اسلام نداشته و تحت تاثیر رهبانیت مسیحی و یا جریان تصوف قرار دارند. این جستار درصدد است با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با بررسی شرایط اجتماعی و مقتضیات زمان صدور خطبه ها و نامه های مورد تشکیک و همچنین با توجه به جغرافیای کلام در هر مورد ضمن اثبات بی اساس بودن شبهه ، این حقیقت را روشن نماید که نه تنها چنین نگاهی، افراط گرایانه نیست ، بلکه القای آن از سوی امام جامعه مسلمین امری ضروری و به جا شمرده میشود؛ زیرا گرایش هایی به دنیاطلبی و مادی گرایی در میان خواص و عوام جامعه آن روزگار دیده میشد.
ملخص الجهاز:
"این جستار درصدد است با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با بررسی شرایط اجتماعی و مقتضیات زمان صدور خطبه ها و نامه های مورد تشکیک و همچنین با توجه به جغرافیای کلام در هر مورد ضمن اثبات بی اساس بودن شبهه ، این حقیقت را روشن نماید که نه تنها چنین نگاهی، افراط گرایانه نیست ، بلکه القای آن از سوی امام جامعه مسلمین امری ضروری و به جا شمرده میشود؛ زیرا گرایش هایی به دنیاطلبی و مادی گرایی در میان خواص و عوام جامعه آن روزگار دیده میشد.
اگرچه موضوع دنیاگریزی و یاد مرگ نسبت به دیگر شبهات مطرح شده پیرامون نهج البلاغه ، حجم کمتری از محتوای خطبه ها، نامه ها و حکمت ها را به خود اختصاص داده است ، اما دو موضوع دنیا و مرگ از محورهای مهم این کتاب بوده و همین امر ضرورت نقد و پاسخ به شبهه مربوط به این دو واقعیت را افزون تر مینماید.
امام علی (ع ) در چنین شرایطی علاوه بر مذمت دنیا، نسبت به وقوع مرگ نیز به وفور تذکر میدادند؛ زیرا به فرموده خود ایشان در خطبه ٨٤ نهج البلاغه یکی از فواید یاد نمودن مرگ ، دوری از سرگرمیهای بیهوده است (رضی، بیتا: ١١٥) پیش از جنگ و در حال عزیمت لشکر به سوی محل کارزار، خطبه هایی با موضوع مرگ ایراد شده که ضمن تذکر به وقوع قطعی آن ، ویژگیهای مرگ و نیز لزوم عبرت گیری از سرنوشت اقوام گذشته در آن بیان شده است ."