خلاصة:
محراب ، عنصری ارزشی در بناهای مذهبی است و همواره در کانون توجه هنرمندان هنرهای تزیینی بوده است . هنرمندان دوران اسلامی بهترین عناصر تزئینی (گچبری، آجرکاری، حجاری، کاشیکاری) را برای ساختن و تزئین محراب ها به کار برده اند. در طبقه دوم مسجد ملک کرمان چهار محراب مربوط به نیمه دوم قرن پنجم قمری وجود داشته که بقایایی از سه محراب گچبری آن باقی مانده است . محراب های مذکور از نظر اندازه و ابعاد تقریبا در یک اندازه ساخته شده اند و با توجه به این که در رابطه با آن ها و اهمیت هنر گچبریشان تا کنون پژوهش مستقلی صورت نگرفته ، مطالعه در این خصوص امری ضروری به نظر میرسد. پژوهش حاضر نخستین تلاشی است که در این زمینه و با هدف بررسی نقوش گچبری محراب ها و سبک هنری به کار رفته در آنها صورت میگیرد. نتایج پژوهش نشان میدهد که به لحاظ شیوة گچبری، این محراب ها به هم شباهت نزدیک دارند و فقط از نظر نوع نقش با هم اختلافات جزئی دارند. تزئینات گچبری شامل گل و برگ های اسلیمی، نقوش اسلیمی دهن اژدری، نقوش هندسی و خطوط کوفی معقد و مشجر است . نقوش اسلیمی و کتیبه های به کار رفته در محراب ها، بر خلاف سبک های دوره های قبل ، نوآوریهایی دارد که آن ها را به لحاظ سبک هنری ممتاز و برجسته میسازد. روشی که برای رسیدن به این منظور به کار رفته ، بر مبنای مطالعه و استخراج اطلاعات از منابع مکتوب و نوشتاری است .
ملخص الجهاز:
تأملی بر تزئینات محراب های سلجوقی مسجد ملک کرمان با استناد به متون * تاریخی و شواهد باستان شناسی ١ یداله حیدری باباکمال مریم دهقان ٢ محسن حاج حسینی ٣ چکیده محراب ، عنصری ارزشی در بناهای مذهبی است و همواره در کانون توجه هنرمندان هنرهای تزیینی بوده است .
محراب ، مسجد ملک ، تزئینات گچبری، دورة سلجوقی، هنر اسلامی ١ - دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلی سینای همدان :yahoo.
از عناصر مورد توجه در محراب های این دوره ، کتیبه های خطی به کار رفته در آن هاست که با تزئینات گچبری گیاهی در انتهای حروف و در زمینه ظاهر میشود.
این شیوه از طراحی گچبری که در محراب های مسجد ملک نیز مورد استفاده قرار گرفته ، دارای دو قانون کلی است : مدور کردن با خط : در این شیوه طراح ، اشکال را با خطوط مدور ترسیم میکند و چکیدة هر شکل را در خطوط منحنیشکل قرار میدهد.
در مرحلۀ ابتدایی ساخت مسجد، تنها شبستان امام حسن مجتبی (ع ) و ورودی جنوب غربی ساخته شده بود و محراب موجود در این شبستان ، یکی از قدیمیترین محراب های گچبریشده در ایران است ؛ چنان که آن را مربوط به دورة آل بویه (٣٢٠-٤٤٧ ق ) دانسته اند.
بر بالای شبستان امام حسن ، و در واقع ، بر روی بام کنونی مسجد و در کنار گنبدخانۀ ایوان اصلی، سه محراب گچبری شده وجود دارد که محراب میانی، محراب اصلی بوده است و دو محراب دیگر که جنبۀ تزئیناتی داشته اند بازوهای این محراب محسوب میشوند.
از روش برجسته و برهشته گچبری نیز برای تزئین محراب های مسجد ملک استفاده شده است .