مؤلفه‌های عقلانیت سیاسی مردم بر اساس نظام حق و تکلیف در نهج‌البلاغه مقالة

عقلانیت، حاکمیت عقل و منطق انسانی در سازماندهی روابط اجتماعی است و عقلانیت سیاسیِ مبتنی بر حق و تکلیف، باور مبتنی بر خِرد مردم به تعامل سازنده و مفید با زمامدار و جامعه سیاسی در چارچوب ادای حقوق و ایفای تکالیف است. از آن‌جا که عقلانیت سیاسی در شکلی نظام­مند، زمانی محقّق می­گردد که مبتنی بر آگاهی کـافی باشد، این مطالعه کوشیده است مؤلّـفه­های حقوق زمامـدار بر مردم را بر اسـاس نظام حـق و تکلیفِ نهج­البلاغه، معرفی نماید. این هدف، با رویکرد کیفی مبتنی بر منـطق استقرا و متکی بر اسـتراتژی داده بنیاد به­گونه­ای اکتشافی دنبال شده است. ضرورت بحث آن است که هر اندازه مردمان یک کشور، حقوق زمامدار و تکالیف خود در قبال وی و نظام سیاسی حاکم را بهتر بشناسند، تعاملی خردمندانه­تر با او و جامعۀ سیاسی برقرار می­کنند. نتایج تحقیق نشان­دهندۀ آن است که بصیرت، ثبات، جهاد در راه خدا، مسئولیت اجتماعی، اطاعت و حمایت از زمامدار، بارزترین مؤلّفه­های عقلانیت سیاسی مردم است که نهج‌البلاغه به دست می­دهد.

نتایج تحقیق نشان دهندة آن است که بصیرت ، ثبات ، جهاد در راه خدا، مسئولیت اجتماعی، اطاعت و حمایت از زمامدار در امور مطابق حق ، بارزترین مؤلفه های عقلانیت سیاسی مردم از منظر نهج البلاغه است . (12 ضمن آن که مقایسۀ مطالب این تحقیق با دیدگاه های دیگران راجع به عقلانیت سیاسی، ژرف نگری نهج البلاغه در مسؤولیت اجتماعی سیاسی انسان را نشان میدهد؛ چنان که افرادی چون هانتینگتون ، عقلانیت سیاسی را حاکم شدن عقل انسان بر مقدرات الهی دانسته اند؛ یعنی انسان به مرحله ای از رشد عقلانی میرسد که دیگر از تقدیر الهی و نظر خالق خود، بینیاز است . 2. Obligation جدول ١: تکالیف مردم در قبال حقوق زمامدار در تعامل سیاسی ردیف تکالیف مردم شواهد 1 پرهیز از تفرقه و فتنه پس از بیعت مردم با ابوبکر، عباس و ابوسفیان نزد امام (ع ) آمدند تا با وی به خلافت بیعت کنند، امام (ع ) خطاب به آنان فرمود: «مردم از گرداب های بلا با کشتیهای نجات برون شوید و به تبار خویش منازید و از راه بزرگی فروختن به یک سو روید که هر که با یاوری برخاست روی رستگاری بیند و گرنه گردن نهد و آسوده نشیند که - خلافت بدین سان همچون - آبی بدمزه و نادلپذیر و لقمه ای گلوگیر است و آن که میوه را نارسیده چیند همچون کشاورزی است که زمین دیگری را برای کشت گزیند» (خطبه /٥).