خلاصة:
بیش از یک دهه از تصویب و تأسیس رشته دانشگاهی شیعهشناسی در ایران میگذرد. رشتهای که رویکرد اصلی خود را رویکردی اجتماعی معرفی کرده و در زمان نسبتاً کوتاهی، به خوبی توانسته خود را به جامعه علمی کشور بشناساند و به همین جهت، مراکز و مؤسسات دانشگاهی فراوانی این رشته را تأسیس نمودند. اما سؤال اصلی این است که چرا بهرغم تعریف اولیه رویکرد اجتماعی و نیز معرفی مناسب آن به فضای دانشگاهی کشور، گرایش جامعهشناسی این رشته عملاً توسعة جدی نیافته است؟ در بخش اول مقاله، معرفی اجمالی این رشته و سپس گزارشی از وضعیت آن در دانشگاههای ایران آمده است. در بخش دوم نیز تلاش شده به سؤال فوق پاسخ داده شود. تحلیلها نشان از آن دارد که دیدگاه حوزویان درباره علوم ناظر به واقع به طور عام و درباره جامعهشناسی به طور خاص، آن است که این علوم از علوم حوزوی نبوده و از «احصائیات» به شمار میآید که از درجه اول اهمیت برخوردار نیستد. دانشگاهیان نیز مجموعه شیعهشناسی را از وظایف حوزویان به شمار آورده، و از ورود در این عرصه چالشبرانگیز اجتناب کردهاند. در نگارش بخش اول این مقاله، از روش مصاحبه استفاده شده و بخش دوم آن نیز با روش تحلیلی به نگارش درآمده است.
ملخص الجهاز:
حوزههای علمیه شیعی در طول هزار سال سابقه خود، به خوبی توانستهاند فرهنگ آرمانی شیعه را بیان کنند، اما مطالعه فرهنگ موجود شیعیان جهان در هیچ مؤسسهای از مؤسسههای آموزشی یا پژوهشی شیعیان بررسی نگردیده و این نکته بود که مبنای شکلگیری رشته دانشگاهی شیعهشناسی در ایران قرار گرفت.
فهرست دانشگاهها و مراکز علمی گوناگونی که به تأسیس رشته شیعهشناسی اقدام نمودهاند به قرار ذیل است: (رجوع شود به تصویر صفحه) درسها و دورههای شیعهشناسی، به مراکز آموزش عالی و وزارت علوم اختصاص ندارند؛ بلکه مراکز غیروابسته به وزارت علوم نیز وارد این عرصه شدهاند و در حوزه مطالعات شیعی فعالیت جدی دارند.
اما متأسفانه شیوع واقعی این نوع از مطالعات دانشگاهی به صورتی ناموزون و غیرمنطبق با اندیشههای ازپیشتعیینشده اتفاق افتاده است؛ یعنی این رشته، تأسیس شده بود تا مکملی برای مطالعات سنتی «تشیعشناسی» باشد و در کنار مطالعه متون دینی درباره اعتقادات و آموزههای شیعی، مسائل واقعی و امور عینی جوامع و گروههای شیعی جهان نیز مطالعه شود؛ اما در مقام عمل، بخش اجتماعی و ناظر به واقع شیعهشناسی، رشد جدی نداشته و مجددا همان عرصههای ناظر به متن شیعهشناسی در گرایشهای تاریخ و کلام گسترش بیشتری داشته است.