خلاصة:
پژوهش درباره تصمیمگیری، مدلهای مبتنی بر «عقلانیتِ محدود» را تأیید و از طریق ارائه مدلهای عقلانی−شهودی تلاش میشود تا شهود بهعنوان ابزاری متمم یا مکمل برای عقل معرفی گردد. مفهوم شهود در غرب نزدیک است به بداهت و بینشی موقتی که راه و روش مشخص نداشته و متفاوت با علم حضوری است. براساس نظریه تصویر، نگرشها، اخلاقیات و ایدهآلهای فردی بر تصمیمگیری شهودی مؤثر است و مذهب نیز مرجعی است که عوامل فوق را شکل میدهد. بنابراین با هدف تبیین جایگاه وحی در تصمیمگیری عقلانی−شهودی، مجموعه تعالیم و آموزههای اسلامی مبتنی بر قرآن و سنت که فرایند 9 مرحلهای تصمیمگیری عقلانی را تحت تأثیر قرار داده و بر تصمیمگیری شهودی مؤثر هستند، استخراج گردید. برای این منظور با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی از نوع تلخیصی و جهتدار، در منابع مختلف جستجو گردید که 130 گزارۀ مرتبط استخراج و براساس سه مقولۀ اعتقادات، احکام و ارزشهای اخلاقی طبقهبندی گردیدند. شهود اگر تنها در نتیجه و انتخاب راه حل بتواند عقل را حمایت کند، براساس یافتههای این تحقیق، فرد در هنگام تصمیمگیری عقلانی در تمامی مراحل آن از طریق اعتقادات، احکام و ارزشهای اسلامی هدایت میشود. تعالیم وحی همپای عقل و در نقش مصباح آن در فرایند تصمیمگیری حضور دارد و تجارب قضاوتی افراد، ارزشها و ایدهآلهای آنان را تحت تأثیر قرار میدهد.
ملخص الجهاز:
شهود اگر تنها در نتیجه و انتخاب راه حل بتواند عقل را حمایت کند، براساس یافتههای این تحقیق، فرد در هنگام تصمیمگیری عقلانی در تمامی مراحل آن از طریق اعتقادات، احکام و ارزشهای اسلامی هدایت میشود.
به عقیده اندیشمندان اسلامی از جمله ملاصدرا، قسمتی از علوم و آگاهی از طریق عقل و با استدلال و عمل که جنبه اکتسابی نیز دارد تحصیل میگردد؛ اما بخشی دیگر به واسطه رشد نفس ناطقه و از طریق القا و افاضه خداوند بر قلب انسان به دست میآید که از آن بهعنوان شهود یاد میشود و اساساً فلسفه بعثت انبیا و هدف تعالیم وحی نیز شناخت حقایق و رشد عقل و تبدیل آن به عقل فعال است (مرتضایی، 1391)، که از این طریق میان عقل، ایمان، عرفان و برهان آشتی برقرار میگردد.
شهودی که در غرب بهعنوان ابزار تکمیلکننده عقل مطرح شده است تنها در نتیجه و انتخاب راه حل ممکن است بتواند عقل را حمایت کند؛ اما تعالیم وحی در تمامی مراحل تصمیمگیری عقلانی به دقیقترین و صحیحترین شکل ممکن فرد را هدایت میکند.
بنابراین تعالیم وحی پا به پای عقل و همگام با آن و در نقش مصباح برای آن است؛ − تعالیم اسلامی (اعتقادات و احکام و ارزشها)، تجارب قضاوتی افراد، ارزشها، استانداردها و ایدهآلهای آنان را تحت تأثیر قرار میدهد و در صورتی که فرایند تصمیمگیری عقلانی با محدودیت و ناتوانی روبهرو شود، فرد تصمیمگیرنده را از طریق خبرگی حاصل از تجارب قضاوتیِ هدایت شده یاری خواهد نمود.