خلاصة:
آیات 16-19سوره مبارکه قیامت از جمله آیاتی است که در خصوص معنای آن در میان مفسران و محققان بحث به درازا کشیده و دیدگاههای مختلفی درباره آن مطرح شده است. بیشتر مفسران این آیات را جملات معترضه ای درباره قرآن، در میان آیات مربوط به قیامت دانسته اند، اما برخی نیز این آیات را مربوط به موضوع قیامت و در صدد ترسیم صحنه ای از مواقف قیامت دانسته اند. مفسران و محققان برای همه این دیدگاهها دلائلی را بیان کرده و گاه دیدگاهی دیگر را نیز رد کرده اند، اما به نظر می رسد، هیچ یک از این دیدگاهها به رغم شهرت و کثرت نقل، مستند کافی نداشته و با ظواهر و سیاق آیات و برخی قرائن قرآنی و روایی همخوانی ندارد. نگارنده معتقد است آیات 16-19 سوره قیامت، در واقع توصیه ای به پیامبر اکرم9 در شتاب نکردن در ابلاغ آیات پانزده گانه ابتدای سوره قبل از اتمام سوره می باشد. در این مقاله، ابتدا هر یک از دیدگاههای مشهور را بیان کرده و نقد می کنیم، سپس دیدگاه جدید و توضیحات و مستندات آن را بیان می داریم.
ملخص الجهاز:
بر اساس این نظر، آیات16_ 19، تنها جملاتی معترضه در میان آیات این سوره بوده و با موضوع مورد بحث سوره ارتباط خاصی نداشته و معنای آن نیز چنین است: از شوق قرآن و ترس از نسیان آن، زبانت را با عجله به خواندن آن حرکت مده؛ زیرا جمع آن در سینهات و توانایی قرائت تو به عهده ماست، پس هنگامی که آن را قرائت کردیم از قرائت آن پیروی کن، سپس بیان آن نیز بر عهده ماست (بنگرید به: طوسی، بیتا: 10/195-197؛ زمخشری، 1407: 4/661؛ طبرسی، 1372: 10/600-601؛ فخر رازی، 1420: 30/726-729؛ قرطبی، 1364: 19/106؛ ابن کثیر، 1419: 8/286-287).
کتاب مذکور و نطق آن (جاثیه/ 29) و قرائت این کتاب توسط انسان در روز قیامت، به گونهای دقیق است که برای حسابرسی انسان، حجتی کافی میباشد: (اقرأ کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا) (اسراء/ 14) در جمعبندی اشکالات این دیدگاه باید بیان کرد که چنانکه پیشتر اشاره کردیم، ظاهرا انگیزه اصلی مطرح شدن این دیدگاه، وجود اشکالاتی در دیدگاه مشهور اول، مانند: ارتباط نداشتن با آیات قبل و بعد و ترس پیامبر اکرم9 از فراموشی قرآن و تناسب نداشتن آن با وعده قطعی خداوند بر فراموش نکردن وحی الهی بوده است، اما باید بیان داشت که این نظر، تنها یک فرض است که جزئیات آن روشن نبوده و با ظواهر و سیاق آیات همخوانی نداشته، با آیات دیگر قرآن درباره قیامت و کتاب اعمال همسویی ندارد.
در واقع هر چند این دیدگاه نیز موضوع را مرتبط با قرآن میداند، اما از یکسو اصل بحث را آیات گذشته همین سوره و از سوی دیگر مطلب را نه صرف قرائت شخصی قرآن توسط پیامبر اکرم9، بلکه قرائت و بیان تبلیغی ایشان میداند.