خلاصة:
عصر امام هادی(ع)، از دوره‌های مهمّ گسترش و تثبیت تشیع است. مقاله حاضر، با بهرهگیری از روش مطالعات اسنادی و تحلیلی در منابع تاریخی، روایی و کلامی، کوشیده است به کشف و وصف چگونگی وضعیت شیعیان در آن دوره بپردازد. یافتههای پژوهش نشاندهنده آن است که از یک سو، امام با وجود تنگناهای سیاسی که با آن مواجهه بود، توانست مرزهای اندیشهای تشیع را برای شیعیانی که پس از شهادت امام جواد(ع) همگی به امامت امام هادی(ع) اتفاق نظر داشتند، حفظ نماید و از سوی دیگر، شیعیان نیز دست به تولید آثار فراوانی برای ترسیم اندیشههای شیعی زدند که به عنوان میراث شیعی همچنان باقی است. شیعیان در برخورد با مواضع محدودکننده خلفای عباسی نیز گاه به صورت ابتکاری و گاه به اشاره امام(ع)، راهبردها و سیاست‌هایی متناسب اتخاذ کردند.
ملخص الجهاز:
"آزار امامیه مصر به دست حاکم منصوب از خلیفه در آنجا و دستگیری ابوحمزه از رهبران علویان در مصر همراه پیروانش و رانده‌شدن آنها به عراق در سال ۲۴۸ق توسط همین حاکم، دستگیری محمد‌بن‌فرج از شیعیان در مصر و مصادره اموالش و زندانی‌بودن هشت‌ساله وی و همچنین کشته‌شدن محمد‌بن‌حجر و مصادره‌شدن اموال سیف‌بن‌لیث و دستگیری برخی پیروان حضرت در سامرا، تحت تعقیب بودن ایوب‌بن‌نوح وکیل حضرت در کوفه توسط قاضی شهر، به شهادت رساندن ابن‌سکیت (م 244ق) پس از آنکه قنبر، غلام حضرت امیر را از دو فرزند متوکل نزد خود محبوب‌تر دانست به دستور متوکل، و یا زدن هزار تازیانه بر بدن نصر‌بن‌علی جهضمی به دلیل نقل حدیثی در فضایل اهل‌بیت:، دستگیری علی‌بن‌جعفر از وکلای حضرت توسط متوکل به جهت سعایت و بدگویی دشمنان، به دار آویختن سهل‌بن‌یعقوب‌بن‌اسحاق ملقب به ابونواس از شیعیان حضرت در مسجد ایوان در سامرا و دیگر موارد، در راستای همین سیاست خلیفه بر ضد امام7 و شیعیان آن حضرت قابل ارزیابی است.
البته بعد از منتصر با اینکه حوادث مهمی درباره شیعیان گزارش نشده، اما پیوسته از سوی حکومت عباسی راهبردهای متعددی به منظور محدودکردن فعالیت شیعیان صورت می‌گرفت؛ ولی شیعیان نیز در برابر این سیاست‌ها، تدبیر‌های خاص خود را به منظور انجام فعالیت‌ها و تحرکات و حفظ انسجام خود اتخاذ می‌کردند که از مهم‌ترین راهبردهای سیاسی آنان برای حفظ شیعیان در برابر سیاست حاکمان در دوران مختلف، تاکتیک بسیار مؤثر تقیه بود؛ چنان‌که وجود روایت بسیار در این باره در منابع روایی، بر اهمیت این امر در نزد اهل‌بیت: دلالت دارد."
(
, 
, 
)
