خلاصة:
دیدگاه های شهید مطهری در حوزه تاریخ ترکیبی است از نقد کتاب ها و اندیشه های متفکران
غربی که بیشتر حول محور مارکس و مارکسیسم بود. استاد در ادامه سنت احیاگری دینی،
که مبدع آن بود، و سنت فلسفه اسلامی، یعنی جمع میان دین و فلسفه، در حوزه تاریخ نیز
کوشید تا پیوندی میان فلسفه و تاریخ به وجود آورد. اما شاید بتوان استاد شهید را بیشتر،
مصلح فکری و اجتماعی نامید تا فیلسوف مورخ. زیربنای اندیشه او در این مباحث، مبانی
نظری اسلام است. احیا، سامان بخشی و ترویج بینش تاریخی اسلام مهمترین خدمت او
به این عرصه بود. مقاله در صدد تبیین حرکت و پویایی تاریخ و قانونمندی آن از دیدگاه
شهید مطهری است.
ملخص الجهاز:
در پژوهش حاضر با هدف شناخت معنا و مفهوم تاريخ و تطور آن در انديشه شهيد مطهري پرسش هايي قابل طرح و بررسي است : شهيد مطهري تاريخ نگار بود يا فيلسوف تاريخ ؟ مباحث شهيد مطهري در حوزه تاريخ در کدام حوزه قرار مي گيرد؛ فلسفه نظري تاريخ يا فلســفه تحليلي تاريخ ؟ نگرش شــهيد مطهري به تاريخ تحت تأثير کدام عوامل قرار داشت ؟ شهيد مطهري فقيه و فيلسوفي بود که با توجه به مقتضيات زمان به مباحث تاريخي پرداخت و در واقع در ادامه مباحث جهان بيني اسلامي به اين حوزه نيز وارد شد.
تماشاگه راز، پژوهش نامه انديشه هاي استاد مرتضي مطهري مباحث او در حوزه تاريخ ، همان فلســفه نظري تاريخ اســت ؛ اگرچه ايشــان از «فلسفه تاريخ » نام مي برد اما تعريفي که ذيل آن آمده با تعريف «فلســفه علم تاريخ » يا «فلســفه تحليلي تاريخ » تفاوت دارد که اين انديشــه برخاســته از مباني فکري او، يعني اسلام و ايدئولوژي آن ، اســت .
تاريخ در اين معنا همانند تاريخ نقلي به گذشته تعلق دارد نه به حال ؛ قهرا تماشاگه راز، پژوهش نامه انديشه هاي استاد مرتضي مطهري مربوط به افراد نمي شــود، مربوط به جامعه ها اســت ، ضوابطو قواعدي را که در گذشته حاکم بر جامعه ها بوده است بيان مي کند و علم به «بودن ها» است نه علم به «شدن ها»؛ اما برخلاف تاريخ نقلي ، کلي است نه جزئي ، و عقلي است نه نقلي محض (مطهري ، ١٣٨٢: ٧٢-٧٣؛ مطهري ، ١٣٩٢: ١٠٠/٤-١٠٣).