دادرسی ترافعی در پرتو بزه دیده شناسی اولیه در حقوق ایران و اسناد بین المللی مقالة

ترافعی بودن دادرسی به معنای اعطای فرصت و امکانات لازم از سوی مرجع قضایی به طرفین اختلاف جهت طرح ادعاها و دفاع از آن هاست که به موجب آن طرفین از ادعاها و ادله طرف مقابل در جریان دادرسی آگاه شده و به دفاع در مقابل آن ها می پردازد. اصل برابری سلاح ها در مقررات و اسناد بین المللی به طور خاص شامل متهم می شود و تا پیش از توجه جرم شناسان به حقوق بزه دیده، به حقوق وی در جریان دادرسی توجه نشده و جهت گیری این مقررات بیشتر ناظر به شخص متهم بوده است. اما تحت تاثیر دیدگاه های بزه دیده شناسی، نهادهای بین المللی نیز درصدد حمایت از بزه دیده و حقوق وی در جریان دادرسی برآمدند. از این رو نگرش دوسویه بزهکار– دادستان به اصل تساوی سلاح ها تغییر یافت و در نهایت دامنه ترافعی بودن دادرسی علاوه بر حقوق متهم، به بزه دیده نیز توسعه یافت. قانون آیین دادرسی کیفری ایران مصوب 1392 همگام با اسناد و قوانین بین المللی برای حمایت از بزه دیده و در راستای ترافعی کردن دادرسی، در مواد متعددی علاوه بر حقوق متهم، به حمایت از بزه دیده پرداخته است.

اصل برابري سلاح ¬ها در مقررات و اسناد بين ¬المللي به طور خاص شامل متهم مي¬شود و تا پيش از توجه جرم شناسان به حقوق بزه ¬ديده ، به حقوق وي در جريان دادرسي توجه نشده و جهت ¬گيري اين مقررات بيشتر ناظر به شخص متهم بوده است . قانون آيين دادرسي کيفري ايران مصوب ١٣٩٢ همگام با اسناد و قوانين بين ¬المللي براي حمايت از بزه ديده و در راستاي ترافعي کردن دادرسي، در مواد متعددي علاوه بر حقوق متهم ، به حمايت از بزه ¬ديده پرداخته است . دادرسي عادلانه چنين تعريف شده است : «يک دادرسي که توسط مرجعي بي¬طرف و بي¬غرض مطابق با يک شيوه دادرسي قانونمند، به طور خاص يک دادرسي کيفري که در آن حقوق اساسي و قانوني متهم رعايت شود١اما ارايه يک مطالعه جامع و همه ¬ جانبه از مفهوم دادرسي، مستلزم آن است که هم زمان به بررسي بزهکار و بزه ¬ديده و نيز وضعيت قبل و بعد از ارتکاب جرم بپردازد و اين امر جز در فرايند رسيدگي کيفري توسط قاضي ميسر نيست . بر اين اساس بايد با انسان گذشته از باورها، رنگ ، نژاد، جنس ، متهم يا بزهکار نبودن با احترام و رعايت شان و منزلت انساني او رفتار کرد و اين امر مستلزم آن است که ماموران پليس و دست ¬اندرکاران عدالت کيفري براي حساس شدن و توجه به نيازهاي بزه -ديدگان آموزش ¬هاي لازم ببينند هرگاه بزه ¬ديده به دلايلي مانند نژاد، جنس ، سن ، ناتواني بدني يا رواني و مانند آن در آستانه آسيب پذيري باشد، رعايت احترام و توجه ويژه به او اهميت بيشتري پيدا مي کند.