خلاصة:
ایرانیان باستان در میان ملل مختلف، به داشتن سخنان حکیمانه مشهور هستند، یکی از نشانههای نفوذ فرهنگ ایرانی در فرهنگ عربی، راهیافتن حکمتها و اندرزهای ایرانی به متون عربی است. این حکمتها، از راههای گوناگون و در اثر اختلاط ایرانیان با اعراب، در دورههای مختلف تاریخی به ادبیّات شفاهی و سپس متون عربی رخنه کرده، ولی با گذشت زمان، بسیاری از آنها نام و نشان ایرانی خود را از دست داده، تبدیل به ضربالمثل شده و یا به نام اشخاص دیگری ثبت شده است. این پژوهش، با هدف بررسی سیر تغییر و تحوّل حکمتهای ایرانی در ادب عربی و محو صاحبان ایرانی آنها و تصاحب آن به عنوان حکمتها و اندرزهای عربی انجام گرفتهاست. نتایج این پژوهش نشان داده است که بسیاری از سخنان حکیمانة ایرانی به این سرنوشت مبتلا شده و در هاضمة ادب عربی محو و نابود شدهاند.
لقد اشتهر الإیرانیون القدامی مشهورون بالأقوال الحکمیة. بعد انتصار المسلمین العرب علی الفرس واعتناق الإیرانیین الدین الحنیف تسرت هذه الحکم بطرق مختلفة فی الأدب العربی ونقلت عن الحکماء الإیرانیین. ولکن بعد عدة قرون فقد الکثیر من هذه الأقوال الحکمیة هویتها الإیرانیة وتبدلت إلی الأمثال العربیة أو نسبت إلی أشخاص آخرین. تمت هذه الدراسة للبحث عن التطور الذی طرأ علی هذه الأمثال طوال القرون المتتابعة. وفی المجال نفسه، أظهرت هذه الدراسة أن کثیرا من الأقوال الحکمیة الإیرانیة قد امحت فی هاضمة الأدب العربی ولبست ثوبا عربیا حیث بات من الصعب للباحثین العرب وغیرهم أن ینابیع هذه الأمثال انشقت من الثقافة الإیرانیة.
ملخص الجهاز:
کتابهایی با موضوع حکمت که از متون پهلوی به عربی ترجمه شدهاند: کتابهایی که به طور مسلم از آثار ایرانی شمرده شده طبق نامهایی که پس از ترجمه به عربی بدانها داده شده و به ترتیبی که در الفهرست ابن ندیم آمده بدین شرح است: 1- کتاب زادانفروخ فی تادیب ولده 2- کتاب مهرآذر جشنس الموبدان الی بزرجمهر بن البختکان 3- کتاب عهد کسری الی ابنه هرمز یوصیه حین اصفاه الملک و جواب هرمز ایاه 4- کتاب عهد کسری الی من ادرک التعلیم من بیته 5- کتاب عهد اردشیر بابکان الی ابنه سابور 6- کتاب موبدان موبد فی الحکم و الجوامع و الاداب 7- کتاب عهد کسری انوشروان الی ابیه الذی یسمی عین البلاغه 8- کتاب ما کتب به کسری الی المرزبان و اجابته ایاه 9- کتاب المسائل التی انفدها ملک الروم الی انوشروان علی ید بقراط الرومی 10- کتاب ارسال ملک الروم الفلاسفه الی ملک الفرس یساله اشیاء من الحکمه 11- کتاب ما امر اردشیر باستخراجه من خزائن المکتب التی وضعها الحکماء فی التدبیر 12- کتاب سکر بن مردیود لهرمز بن کسری و رسالة کسری الی جواسب و جوابها 13- کتاب کسری الی زعماء الرعیة فی الشکر 14- کتاب سیره نامه تالیف حداهود بن فرخزاد و هو کتاب الاخبار و الاحادیث (محمدی ملایری، 1385: 281-295) غیر از کتاب الفهرست ابن ندیم، یک کتاب دیگر هم از قرن چهارم در دست هست و آن مجموعهای است که احمد بن محمد مسکویه از ادب و حکمت ایران و هند و روم و عرب فراهم آورده و در بخش مربوط به حکمت ایرانیان برگزیدهای از ترجمههای عربی اندرزها و آثار اخلاقی ساسانی را نقل کرده و آن را به مناسبت نام نخستین رساله ایرانی آن "جاودان خرد" نامیده و برخی مولفان آن را " ادب العرب و الفرس" نیز خواندهاند.