خلاصة:
مساله «جبر و اختیار» یا «حریّت اراده» در عرض موضوعاتی دیگر چون امامت، خیر و شر، تشبیه و تنزیه و علم خداوند، یکی از مضامین پر بسامدی است که در حوزه کلام، فلسفه و عرفان اسلامی پیوسته مورد توجه متکلمان، فیلسوفان و عارفان بزرگ اسلامی بوده است؛ چنانکه عینالقضات همدانی، از عارفان بزرگ مکتب خسروانی، این مفهوم را در متون منثور عرفانی فارسی، در دو حوزه عاشقانه و کلامی- فلسفی مورد بررسی قرار داده و در حوزه عشق، به جبر مطلق عاشقانه - عارفانه و در حوزه کلامی- فلسفی، به هر سه مساله جبر، اختیار و «امر بین الامرین» ملتزم شده و از این رو، دیدگاه او در این خصوص، به نظریه شیعه و معتزله نزدیک‌تر از نظریه اشاعره شده است.
ملخص الجهاز:
رویکرد جبر و اختیار در اندیشه عینالقضات همدانی با تأکید بر «تمهیدات، نامه‌ها، یزدان‌شناخت و لوایح» دکتر مرتضی جعفری 1 دکتر فرح نیازکار 2 ولی‌اله اسماعیلی‌پور 3 چکیده مسأله «جبر و اختیار» یا «حریت اراده» در عرض موضوعاتی دیگر چون امامت، خیر و شر، تشبیه و تنزیه و علم خداوند، یکی از مضامین پر بسامدی است که در حوزه کلام، فلسفه و عرفان اسلامی پیوسته مورد توجه متکلمان، فیلسوفان و عارفان بزرگ اسلامی بوده است؛ چنانکه عینالقضات همدانی، از عارفان بزرگ مکتب خسروانی، این مفهوم را در متون منثور عرفانی فارسی، در دو حوزه عاشقانه و کلامی- فلسفی مورد بررسی قرار داده و در حوزه عشق، به جبر مطلق عاشقانه - عارفانه و در حوزه کلامی- فلسفی، به هر سه مسأله جبر، اختیار و «امر بین الامرین» ملتزم شده و از این رو، دیدگاه او در این خصوص، به نظریه شیعه و معتزله نزدیک‌تر از نظریه اشاعره شده است.
پیشینه پژوهش اگرچه نگاشته‌های بسیاری به تحلیل و بررسی مساله جبر و اختیار پرداخته‌اند که برخی از آنها به عنوان منبع این جستار پژوهشی استفاده شده‌اند، مانند: "بررسی تطبیقی جبر و اختیار در آثار سنایی و متکلمان مسلمان"(1385) اثر حسین حیدری، "جبر و اختیار در لزومیات ابوالعلاء معری"(1390) نوشته سیدمهدی مسبوق، "حافظ و مقوله جبر و اختیار"(1392) از مهدی دشتی، "مساله جبر و اختیار در اندیشه مولانا"(1388) اثر ابراهیمی دینانی، "فخر رازی بر سر دو راهی جبر و اختیار"(1390) از احمد بهشتی، "جبر و اختیار و حدوث و قدم از دیدگاه شمس تبریزی و بررسی بازتاب آنها در مثنوی مولوی"(1391) نوشته محمد خدادادی، "بررسی تطبیقی جبر و اختیار از منظر ابن سینا و ابن عربی"(1391) تحلیل حسن امینی و "مساله جبر و اختیار و راه حل ابتکاری ملاصدرا"(1393) نوشته اکبر فایدئی، اما تاکنون در زمینه تحلیل جبر و اختیار از دیدگاه عین القضات همدانی اثر مدونی نگاشته نشده است.
(
, 
, 
)
