خلاصة:
صفات خبری منفی نما از انواع صفاتی است که در قرآن کریم برای خداوند به کار رفته است. به صورت مشخص کید و مکر و خدعه، کبر و تکبر، جباریت، انتقام جویی، استهزاء و فراموشی را میتوان از مهمترین و بارزترین این نوع صفات دانست. فخرالدین رازی و علامه طباطبایی با توجه دادن به این حقیقت که کاربرد معنای ظاهری و انسانمحور این صفات برای خداوند نادرست است، بر اساس معانی و استعمال های لغوی، اصول عقلانی و آیات محکم قرآن کریم در موضوع خداشناسی، به تبیین معنای قابل پذیرش این صفات و چرایی اتصاف خداوند به آن ها پرداخته اند.
The negative-sounding declarative attributes are one type of attributes that are employed in the Holy Qur’an for God. Evidently، such notions as trickery، cunning plot، magnanimity، compelling، vengeance، derision، and forgetting can be viewed as the most important and obvious of these attributes. Drawing attention to the fact that applying the apparent and human-centered meanings to these attributes for God is not appropriate، Fakhr al-Dīn Rāzī and ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī have explained the acceptable meaning of these attributes and why God possesses these attributes on the basis of meanings، lexical functions، rational principles، and the Qur’an’s unequivocal verses on the subject of theosophy
ملخص الجهاز:
فخرالدین رازی و علامه طباطبایی با توجه دادن به این حقیقت که کاربرد معنای ظاهری و انسانمحور این صفات برای خداوند نادرست است، بر اساس معانی و استعمالهای لغوی، اصول عقلانی و آیات محکم قرآن کریم در موضوع خداشناسی، به تبیین معنای قابل پذیرش این صفات و چرایی اتصاف خداوند به آنها پرداختهاند .
در عین حال تقسیمبندیهای دیگری نیز از اسما و صفات الهی قابل ارائه است که به دلیل امکان بحث از آنها ذیل یکی از تقسیمهای یاد شده، از شهرت کمتری برخوردارند، اما با توجه به اینکه در متون دینی از آنها سخن رفته و متناظر با این واژهها، پرسشها و اشکالهای و شبهات مختلفی نیز شکل گرفته است،لازم است تا با تفصیل و دقت بیشتری دربارۀ آنها بحث شود.
هر چند معتزله در مقابل، بحث استدراج را به معنای مهلت دادن معنا میکنند و کید را نیز به معنای عذاب دانستهاند، اما فخر رازی به دو دلیل دیدگاه ایشان را نمیپذیرد: نخست اینکه، این یک واقعیت است که کافران در بسیاری از موارد زندگی خوبی دارند و زندگی آنان هم بهگونهای اداره میشود که در کفر و دوری از خدا استوارتر میشوند.
در آیه 32سوره حشر، صفت «متکبر» برای خداوند متعال بهکار رفته است که علامه طباطبایی آن را به معنای آن کس که متلبس به کبریا و بزرگی و آشکارکننده آن است، دانسته است (طباطبایی، 7141: 91/ 222).
علامه با اشاره به اشکالی که بر اساس معنای نخست انتقام درباره کاربرد آن برای خداوند مطرح شده است، تأکید میکند که در این اشکال بین انتقام فردی و اجتماعی خلط صورت گرفته است.
فخر رازی در تفسیر آیه 41 سوره سجده نیز نسیان خداوند را به معنای ترک توجه به آنان دانسته است (رازی، 0241: 52/ 641).