خلاصة:
ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﯿﺦ اﺣﻤﺪ ﻋﺎرف اﻟﺰﯾﻦ (1883 -1960 م.)، ﺷﺨﺼــﯿﺖ ﺑﺮﺟﺴــﺘﮥ ﺷﯿﻌﯽ در ﺟﺒﻞ ﻋﺎﻣﻞ (ﺟﻨﻮب ﻟﺒﻨﺎن اﻣﺮوزی) اﺳﺖ. او در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ ﻟﺒﻨﺎن در زﻣﺎن ﺣﺎﮐﻤﯿــﺖ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽﻫﺎ (و ﺳﭙﺲ ﻓﺮاﻧﺴﻮیﻫﺎ) ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ ﮐﺸــﻮر، ﺑﻪﺧﺼــﻮص ﺟﺒــﻞ ﻋﺎﻣــﻞ، و ﻧﻬﻀﺖ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﯽ اﻟﺰﯾﻦ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ او (ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺘﺘﺎح ﻣــﺪارس، ﺗﺄﺳــﯿﺲ اﻧﺠﻤﻦﻫﺎ و ﺗﺸﮑﻞﻫﺎ، ﮐﻪ در ﺣﻮزهﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎل داﺷﺘﻨﺪ) آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد. ﺑــﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی روزﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎری او، از ﻧﻮﺷﺘﻦ در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻣﺠــﻼت ﻋﺮﺑــﯽ ﺗــﺎ اﻧﺘﺸــﺎر روزﻧﺎﻣﮥ ﺟﺒﻞ ﻋﺎﻣﻞ و ﻣﺠﻠﮥ اﻟﻌﺮﻓﺎن، ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﺗــﺎرﯾﺨﯽاش، از ﺟﻤﻠــﻪ ﺗــﺄﻟﯿﻒ ﮐﺘــﺎب ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﯿﺪا و ﻧﻮﺷﺘﻦ دهﻫﺎ ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ـ ﮐﻪ در آنﻫﺎ ﺑــﻪ ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾــﯽ دﻋــﻮت ﻣﯽﮐﻨــﺪ ـ اداﻣــﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮرﺳــﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿــﺖ ﺳﯿﺎﺳــﯽ اﻟــﺰﯾﻦ و ﻧﻘــﺶ او در ﻣﺒــﺎرزه ﺑــﺎ ﻓﺴــﺎد، ﻫﻤﮑــﺎریاش در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع وﺣﺪت ﺳﻮرﯾﻪ و ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻗﯿﻤﻮﻣﺖ، ﮐــﻪ ﻣﻮﺟــﺐ دﺳــﺘﮕﯿﺮیاش ﺷﺪ، ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽﮔﯿﺮد. ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪوﯾﮋه ﻣﯽﭘﺮدازد ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﮥ اﻟﺰﯾﻦ درﺑﺎرة زﺑﺎن ﻋﺮﺑــﯽ و ﺗﺄﮐﯿــﺪ او ﺑــﺮ ﻣﯿــﺰان اﻫﻤﯿــﺖ و ﮐﺎرﮐﺮد زﺑﺎن در ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣﻠﺖ ﻋﺮب و ﻫﻮﯾﺘﺸﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮﯾﺎت او درﺑﺎرة ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿــﺖ را روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﭼﺮاﮐﻪ در ﻧﻈﺮ او ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﯿﻮة ﺻﺤﯿﺢ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ، ﺑﺮﺗﺮی ﺟﺴــﺘﻦ و آزادی ﻫﺮ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ. اﻟﺰﯾﻦ ﺗﻌﻠﯿﻢ زﻧﺎن را ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻣــﺮدان ﻣﯽداﻧﺴــﺖ. اﯾــﻦ ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ ﺑــﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ آراء دﯾﻨﯽ او ﻣﯽﭘﺮدازد. او دﯾﻦ را ﺑﺮای ﺣﻔــﻆ ﺳــﺎﺧﺘﺎر و ﺟﻠــﻮﮔﯿﺮی از ﻓﺴــﺎد ﺿــﺮوری ﻣﯽداﻧﺴﺖ، اﻣﺎ اﯾﻤﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ، ﻓﺎرغ از دﯾﻦ و ﻧﮋاد و ﺳﺮزﻣﯿﻨﺸﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮادرﻧﺪ. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت اﻟﺰﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. او دو ﮐﺘﺎب ﺗــﺎرﯾﺨﯽ و ﯾــﮏ رﻣــﺎن ﻋﺎﺷــﻘﺎﻧﮥ ﮐﻮﺗــﺎه ﻧﻮﺷﺖ؛ در اﻧﺘﺸﺎر ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﯿﺰ ﻫﻤﮑﺎری داﺷﺖ و دو ﮐﺘﺎب ﻣﻬﻢ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﻬﻦ را ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮد؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎر او ﻧﺸﺮ ﻣﺠﻠﮥ اﻟﻌﺮﻓﺎن ﺑﻮد. ﺑﻪواﺳﻄﮥ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺠﻠﻪ، او را در ﺑﺴــﯿﺎری از زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ از ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﻬﻀﺖ در ﺟﺒﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ.
ملخص الجهاز:
با پرداختن به فعالیتهای روزنامهنگاری او، از نوشتن در روزنامهها و مجلات عربی تا انتشار روزنامۀ جبل عامل و مجلۀ العرفان، همچنین فعالیتهای تاریخیاش، از جمله تألیف کتاب تاریخ صیدا و نوشتن دهها مقالۀ تاریخی ـ که در آنها به ملیگرایی دعوت میکند ـ ادامه مییابد و با بررسی فعالیت سیاسی الزین و نقش او در مبارزه با فساد، همکاریاش در کنفرانسهای متعدد با موضوع وحدت سوریه و نپذیرفتن قیمومت، که موجب دستگیریاش شد، پایان میگیرد.
او دو کتاب تاریخی و یک رمان عاشقانۀ کوتاه نوشت؛ در انتشار چندین کتاب نیز همکاری داشت و دو کتاب مهم و فرهنگی کهن را تصحیح کرد؛ با این حال مهمترین کار او نشر مجلۀ العرفان بود.
بهخصوص که اولین مجلۀ شیعی به زبان عربی در جهان اسلام، و اولین مجله در جبل عامل را منتشر کرد، ما را بر آن داشت تا به تحقیق در زندگی او بپردازیم تا حق او را بهجا آوریم؛ زیرا تا آنجا که میدانیم پژوهش مستقلی دربارۀ او صورت نگرفته است.
احمد الزین با آنکه از نویسندگان اصلی این روزنامهها بود، به نوشتن در آنها بسنده نکرد و از سال 1909 مجلۀ العرفان و نیز از سال 1912 هفتهنامۀ جبل عامل را منتشر کرد؛ که فریادی آتشین و بانگی برنده بود.
این کتاب مجموعة مقالاتی است دربارۀ موقعیت شیعیان در نواحی مختلف که شیخ احمد الزین در مجلۀ العرفان از شمارۀ دوم دورۀ پنجم (به تاریخ 29 کانون الاول/ دسامبر 1913) مینوشت و منتشر میکرد.
الزین به تاریخ توجه میکرد و در این حوزه دو کتاب نوشت و دهها مقاله که در مجلۀ العرفان منتشر شده است.