خلاصة:
کلیله و دمنه یکی از مهمترین و برجسته ترین و دلاویزترین نثرهای سنگین و رنگین و آراستة ادبیّات دری است که نصرالله منشی ـ یکی از بزرگان و پیرامونیان بهرام شاه غزنوی ـ آن را در نیمة اوّل سدة ششم از تازی به فارسی برگردانید. البتّه اصل کتاب به زبان دیرین هندوان ـ سانسکریت ـ بود که پزشکی برزویه نام آن را در روزگار انوشیروان ساسانی به پهلوی برگردانده بود و سه سده بعد از آن، عبدالله بن مقفّع ـ مترجم دانشمند ـ آن را به عربی ترجمه کرد. آیات و احادیث به کار رفته در این کتاب، از توانمندی و چیرگی نصرالله در منابع وحیانی حکایت می کند و تا آنجا که نویسندگان این نوشته آگاهی دارند، دربارة منابع و سرچشمه های این احادیث، پژوهش جداگانه صورت نگرفته است. در این نوشته ها احادیث کلیله و دمنه در منابع اسلامی ـ شیعه و اهل سنّت ـ با باریک بینی ویژه ای واکاوی و پی جویی و شناسانده شده اند.
ملخص الجهاز:
٥. قال النبی :"خیر ما أعطـی الإنسـان لسـان شـاکر و بـدن صـابر و قلـب ذاکـر" (نصـرالله منشی ،١٨١:١٣٧٣) ●● این حدیث در منابع صورت ها و ضبط های گوناگون دارد: ٥-١- من أعطی لسانا ذاکرا، فقد أعطی خیر الدنیا و الآخرۀ : کلینی ، ١٤٢٩، ٣٦٧:٤- کلینی ، ١٤٠٧، ٤٩٩:٢- مجلسی ، ١٤٠٤، ١٣٢:١٢- العروسی ، ١٤١٥، ٢٨٥:٤، ٤٥٤:٥- قمـی مشـهدی ، ١٣٦٨، ٤٠٢:١٠، ١٥:١٤- بحرانـی ، ١٤١١، ٤٠٢:٤- بحرانـی ، ١٣٧٤، ٤٧٥:٤- شیخ حر عاملی ، ١٤١٨، ٣٢٩:٣، شـیخ حـر عـاملی ، ١٤٠٩، ١٥٥:٧- مازنـدرانی ، ١٣٨٢، ٢٤٥:١٠- مجلسی ، ١٤٠٦، ٢٠٠:١٣ گفتنی است که این حدیث در کتاب وافی با اندک تفاوتی این گونه آمده است : من أعطی لسانه ذاکرا فقد أعطی خیر الدنیا و الآخرۀ : فیض کاشانی ، ١٤٠٦، ١٤٤٥:٩ ٥-٢- أربع من أعطیهن فقد أعطی خیر الدنیا و الآخرۀ بدنا صابرا و لسانا ذاکرا و قلبا شـاکرا و زوجۀ صالحۀ: نوری ، ١٤٠٨، ٤١٤:٢، ١٨٨:١١و٢٨٣، ١٦٨:١٤- ابن اشعث ، بی تا: ٢٣٠ ٥-٣- من أعطی أربع خصال فقد أعطی خیر الدنیا و الآخرۀ : قلـب شـاکر، و لسـان ذاکـر، و بدن صابر، و زوجۀ صالحۀ: حلوانی ، ١٤٠٨: ٢٤ ٥-٤- ما من عبد أعطی قلبا شاکرا و لسانا ذاکرا و جسدا علی البلاء صابرا و زوجـۀ صـالحۀ إلا و قد أعطی خیر الدنیا و الآخرۀ : نوری ، ١٤٠٨، ٤٢١:٢- طبرسی ، ١٣٨٥، ٢٧٦- مجلسی ، ١٤٠٣، ١٤٥:٧٩ ٥-٥- من أوتی قلبا شاکرا و زوجۀ صالحۀ تعینه علی أمر دنیاه و آخرته فقد أوتی فی الـدنیا حسنۀ و فی الآخرۀ حسنۀ و وقی عذاب النار: قطب الدین راوندی ، ١٤٠٥، ٢٩٩:١- مجلسی ، ١٤٠٦، ٢٦٥:١٠- کبیر مدنی ، ١٤٠٩، ٤٣٦:٣ ٥-٦- قال رسول الله صلی الله علیه و آله : قال الله عز و جـل : إذا أردت أن أجمـع للمسـلم خیر الدنیا و الآخرۀ جعلت له قلبا خاشعا، و لسانا ذاکـرا، و جسـدا علـی الـبلاء صـابرا، و زوجـۀ مؤمنۀ...