خلاصة:
وسیقی شعر، عنصر برجسته زبان شعری و عامل اصلی تمایز شعر از زبان روزمرّه و گفتار عادّی میباشد. مهدی اخوانثالث۱ از شاعران نوپرداز موفّق ادبیّات معاصر و سلمان هراتی۲ نیز از شاعران مطرح ادبیّات پایداری بوده که هر دو در قالب کهن و هم در قالب نو طبع آزمایی کردهاند و برای رویدادهای سیاسی و اجتماعی شعرهایی سرودهاند؛ در حوزه موسیقی بیرونی (وزن عروضی) تنوّع اوزان شعری اخوان ثالث از سلمان هراتی بیشتر میباشد. هر دو شاعر از اوزان پرکاربرد بحور رمل، هزج، مضارع و مجتث بهره بردهاند و اوزانی که استفاده نمودهاند، متناسب با مضامین آنها میباشد. در موسیقی کناری بیشترین کاربرد قافیه به صورت اسمی میباشد و از واژگانی که بسامد بسیار بالایی در قافیهیابی دارند، استفاده گردیده است. بیشترین کاربرد ردیف نیز از نوع فعلی است. در حوزه موسیقی درونی و معنوی هر دو شاعر به کاربرد جلوههایی از موسیقی درونی، تضادّ، واجآرایی و انواع جناس و همچنین به جلوههایی از موسیقی معنوی نظیر: تلمیح، مراعاتالنّظیر، تشبیه، مجاز، کنایه، استعاره و... پرداختهاند. در اشعار نو جنبههای موسیقی درونی و معنوی، شعر سلمان هراتی غنیتر از شعر اخوان میباشد؛ برای این که اخوان در اشعار نیمایی ضمن رعایت وزن عروضی، سبک کهن را دنبال میکند و لحن حماسی دارد؛ لذا چندان رغبتی به عناصر زیبایی ساز سخن نشان نمیدهد. در اشعار سپید سلمان هراتی، موضوع موسیقی بیرونی منتفی است ولی در مورد موسیقی کناری، کلمات آهنگین، نقش قافیه را بازی میکنند و واژگان تکراری آخر سطرها بدون همراهی قافیه، نقش ردیف را بازی میکنند.
ملخص الجهاز:
الف ـ موسیقی بیرونی «منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همة شعرهایی که در یک وزن سروده شدهاند، قابل تطبیق است؛ در زیر به عنوان نمونه به شعری از اخوان ثالث و سلمان هراتی اشاره میشود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} که از تکرار فعولن، فعولن، فعولن، فعولن (بحر متقارب مثمن سالم) تشکیل شده است.
در زیر بهعنوان نمونه به اشعاری از اخوان ثالث و سلمان هراتی اشاره میشود: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} که در این بیت از «اخوان» واژههای «همدمی و غمی» که حرف یا حروف آخر آنها با هم مشترک هستند، قافیه شعر و فعل «نیست» که عیناً از لحاظ لفظ و معنی تکرار شده، «ردیف» را تشکیل میدهند، از نوع فعلی است و موجب غنای موسیقی شعر شده است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} که در این ابیات از سلمان هراتی واژههای «دریا، فردا، زیبا، پیدا، تماشا، وا» که حرف آخر آنها با هم مشترک است، قافیه شعر و واژههای «شدن نداشت» که عیناً از لحاظ لفظ و معنی بعد از قافیه تکرار شده ردیف شعر را تشکیل میدهد.
به عنوان مثال وقتی شاعر می گوید: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} بین واژههای«خام، پخته» که هر کدام دو بار تکرار شده است، رابطۀ آوايی به وجود آورده است و این موسیقی ناشی از تکرار میباشد.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} که در این بیت شاعر خود را به «مرغ پرشکسته» تشبیه کرده است.