خلاصة:
مقاله حاضر به بررسی زمینههای تاریخی پیدایش حزب دمکرات کردستان ایران در
سالهای نخست پس از جنگ جهانی دوم میپردازد و تحولات آن را تا انقلاب اسلامی مورد
مطالعه قرار میدهد. در این پژوهش بهطور ویژه به نقش عنصر خحارجی در پیدایش و تحولات
حزب دمکرات کردستان ایران پرداخته شده و در روایتی توصیفی نقش نظام بینالملل بعد از
جنگ جهانی دوم را در فعالیتهای تجزیهطلبانه و مبارزه مسلحانه مورد بررسی قرار میدهد.
این تحقیق مطالعه موردی محسوب شده و دوره زمانی آن از دهه ۱۳۲۰ تا انقلاب اسلامی
در سال ۱۳۵۷ است.
ملخص الجهاز:
اکراد هم بايد در اين خصوص با آن ها هم صدا شوند» و چون سفر دوم هيأت کرد به جمهوري آذربايجان در شهريور ماه روي داد و ايلخاني زاده نيز در استنطاقي که در مهر ماه از او صورت گرفته بود، اظهار مي دارد: “در اين چند روزه اعل ميه مانند اعل ميه حزب [فرقه ] دمکرات تبريز در مهاباد انتشار خواهد يافت » حزب دمکرات کردستان به ناچار بايد در پاييز آن سال تشکيل شده باشد.
به گفته ويليام ايگلتون ، که تاريخ جمهوري مهاباد را نوشته است ، قاضي محمد پس از بازگشت از سفر دوم خود »ترتيبي داد که وابسته بازرگاني شوروي در مهاباد به نام بابايف براي مسلح ساختن اعضاي حزب دمکرات کردستان اقدام کند” (برزويي ، ١٣٧٨: ٢٩٦).
در تاريخ ١٢/٦/٤٥ اداره کل سوم ساواک به مديريت کل اداره دوم اعل م مي کند برابر گزارش تلگرافي ساواک استان آذربايجان غربي به استناد اظهارات علي کوهي «صديق انجيري آذر تئوريسين حزب دمکرات کردستان ايران در حدود ٤ ماه قبل در راه دربند و خوشکان وسيله عوامل احمد توفيق به قتل رسيده و مراتب نيز توسط عبدالله پشتدري مورد تأييد قرار گرفته است “ (سند ٩، مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي : ٣٤٣٧٨٣١٤).
از اين بعد حزب دمکرات کردستان ايران براي جلب حمايت رژيم عراق به هر کار ممکن دست زد و تا بدانجا پيش رفت که مل رحمان فاتحي در جلسه اي که با حضور عبدال حسن زاده برگزار شد گفت : “بايد ايراني هايي را که نسبت به دولت عراق بدبين هستند، به دولت بعثي عراق معرفي کرد» (سند ١٤، مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي : ٢٨٢٥/١٧/٤ه ).