خلاصة:
قرآن کریم و روایات وارده از معصومان علیهم السّلام مشحون از تاکید و تحضیض بر فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. در کلام فقیهان شرایطی برای وجوب این فریضه تعیین شده است؛ یکی از این شرایط که محل اختلاف آراست، شرطیت یا عدم شرطیت احتمال تاثیر میباشد؛ برخی آن را بهطور مطلق شرّ میدانند، برخی به شرطیت آن در مرحله زبانی و عملی قائلاند، گروهی نیز نظر به عدم شرطیت آن دارند. در پژوهش حاضر با بررسی آیات کریمه و درنظرگرفتن اطلاق آیات از سویی و ملاحظه ضعف سندی و قصور دلالی ادله روایی اعتبار شرط مذکور ازسویدیگر و پس از ارزیابی سایر ادله، نتیجه گرفته میشود که این فریضه حتی اگر تاثیری نداشته باشد، باید بجا آورده شود؛ بدینترتیب دیدگاه سوم تایید میشود و حتی باتوجه به وسعت دایره تاثیر که اعم از تاثیر کلی یا جزئی است، روشن میشود که حکم به اشتراط امکان تاثیر، حکمی بدون موضوع و امری نامعقول است و نزاع دراینمورد ثمره عملی ندارد.
ملخص الجهاز:
در پژوهش حاضر با بررسی آیات کریمه و درنظرگرفتن اطلاق آیات از سویی و ملاحظه ضعف سندی و قصور دلالی ادله روایی اعتبار شرط مذکور ازسویدیگر و پس از ارزیابی سایر ادله، نتیجه گرفته میشود که این فریضه حتی اگر تأثیری نداشته باشد، باید بجا آورده شود؛ بدینترتیب دیدگاه سوم تأیید میشود و حتی باتوجه به وسعت دایره تأثیر که اعم از تأثیر کلی یا جزئی است، روشن میشود که حکم به اشتراط امکان تأثیر، حکمی بدون موضوع و امری نامعقول است و نزاع دراینمورد ثمره عملی ندارد.
1. دیدگاههای مربوط به اشتراط تأثیر در وجوب امر به معروف و نهی از منکر مجموع آرای فقها را در بحث فعلی میتوان در سه دیدگاه دستهبندی کرد: الف) قائلان به اعتبار امکان تأثیر مطلق: در دیدگاه بیشتر فقها ـ از زمان شیخ مفید تا امام خمینی( ـ احتمال تأثیر در وجوب نهی از منکر، جزء شرایط قلمداد شده است.
آیه کریمه نسبت به موضوع مورد بحث یعنی احتمال تأثیر، اطلاق دارد و وجوب امر به معروف و نهی از منکر را به موردی که امکان تأثیر داشته باشد، مقید نکرده است.
افزونبراین اشکالات سندی، مشکل جدی دیگری در استناد به مضمون روایت است و آن اینکه روایت مذکور دلالتی بر شرطیت احتمال تأثیر ندارد؛ زیرا باوجود عدم احتمال تأثیر، امام( امر به ترک مجالس آنان کرده است که این مسئله نوعی امر به معروف و نهی از منکر میباشد.
در این فرض نیز شرط احتمال تأثیر، محقق بوده و امر به معروف و نهی از منکر واجب است.