خلاصة:
آیات ناظر به نقش و رسالت پیامبر اعظم درجامعه به چند دسته تقسیم می شود: 1ـ آیات اطاعت. 2ـ آیات اولویت. 3ـ آیات حکم. 4ـ آیات محوریت. 5ـ آیات ایمان به تشریع پیامبر.
از مجموع این آیات استفاده می شود که رسالت و نقش پیامبر تنها در امور اخروی محدود نمی شود بلکه در زندگی اجتماعی نیز جایگاه مهم دارد و کسانی که در صدد توجیه این آیات بر آمده و می پندارند که رسالت پیامبر تنها دعوت به سوی آخرت بوده است فهم درستی از آیات ندارند.
ملخص الجهاز:
"آیه میخواهد بگوید که آن نصرت، از سوی خداوند بود و این شکست نیز ربطی به پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم ندارد؛ شاهد بر این مطلب آیات بعد است که در جواب شک مسلمانان در این که آیا آنها از موقعیتی برخوردارند، خداوند همه امور را به خود اختصاص میدهد: «إن الأمر کله لله» (آل عمران /154) با این حال، اگر آیه را مطلق و مربوط به همه امور نیز بدانیم، چنانکه بعضی روایات، آن را مربوط به نگرانی پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم از خبر دادن از ولایت حضرت علی علیهالسلام دانستهاند،7 باز هم برای استدلال بر مدعا کفایت نمیکند؛ زیرا اولا در همین روایات، این ایراد از سوی شخصی مطرح شده که خیال میکرده است این آیه میگوید هیچ امری در دست پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم نیست و امام علیهالسلام با استشهاد به آیه: «ما آتاکم الرسول فخذوه وما نهاکم عنه فانتهوا» (حشر /7) به نفی آن استدلال پرداخته و میفرماید که خداوند همه چیز را در اختیار پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم گذاشته است و آن گاه مورد آیه را مشخص کرده که مربوط به ترس پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم از دشمنان، در اظهار ولایت حضرت علی علیهالسلام است.
از سوی دیگر، اگر این آیات را ناظر به امور اجتماعی بدانیم و خطاب آنها را شامل مؤمنان در مدینه نیز بگیریم، آن چه این آیات از پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم نفی میکنند، صفت زورگویی و تسلط با زور است و چنین اوصافی حتی در صورت قائل شدن به حاکمیت سیاسی پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم از ایشان منتفی است؛ زیرا حکومت حضرت، چون مبتنی برحق است، براساس ایمان به خدا و رسول و رفق و مدارا انجام میپذیرد: «فبمـا رحمة من الله لنت لهم ولو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک» (آل عمران /159) «به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [= مردم] نرم (و مهربان) شدی!"