خلاصة:
آنچه که در مقاله حاضر خواهیم خواند در ابتدا خالصه ای است از تعریف رویکرد جامعه شناختی شکل دهی و سپس با مطالعه مختصری از تاریخچه کنترل جمعیت در جهان و ایران به بررسی آماری جمعیت در دهه ۶۰ شمسی خواهیم پرداخت. موضوع مهمی که در این مقاله مدنظر قرارگرفته سرشماری جمعیت ایران در ابتدای دهه ۶۰ و فعالیت سازمانهای مختلف در جهت کنترل جمعیت و در نهایت نتیجه این فعالیت با سرشماری جمعیت ایران در ابتدای دهه ۶۰ است. مقاله پیشرو قصد دارد نقش رسانه ها را در کاهش میزان زاد و ولد، پس از یک دهه تبلیغات در راستای شعار فرزند کمتر زندگی بهتر، مورد بررسی قراردهد. غالب پژوهش هایی که در مورد جمعیت صورتگرفته، به تغییرات جمعیت در جوامع بشری، ایمن سازی فرآیند رشد یا کاهش جمعیت، پدیده های جانبی جمعیتی نظیر مهاجرت، باروری، مرگ و میر، بهداشت زنان و مواردی از این قبیل اختصاص یافته است. موضوعی که در این میان کمتر به آن پرداخته شده، نقش و اهمیت رسانه ها و تبلیغات در تبیین سیاستهای جمعیتی در ایران و نتایج جامعه شناسانه آن است. از این رو ضرورت مطالعه این موضوع حس میشد که با تکیه بر اطالعات و اسناد آماری ثبت شده به آن پرداخته ایم. این مقاله با رویکردی توصیفی-تحلیلی، بررسی وضعیت ایران و جهان را از لحاظ آماری و نقش و اهمیت رسانه ها و تبلیغات در آگاهسازی افکار عمومی، به تحلیل جایگاه رسانه در اجرای سیاستهای جمعیتی می پردازد و تالش میکند به این سوال پاسخ دهد که آیا در این زمینه موفق عمل کرده یا خیر؟
ملخص الجهاز:
علی ملکوتینیا، محقق دیگری است که در مقاله بررسی و نقد اندیشه فرزند کمتر، زندگی بهتر در جامعه معاصر ایران با رویکرد اسلامی، نگاهی منتقدانه رو به کاهش جمعیت در دو دهه 60 و 70 شمسی در ایران دارد و نظریه مالتوس را با فرهنگ اسلامی ایران مغایر میداند.
باتوجه به رشد جمعیت و بالا رفتن نرخ زاد و ولد در ایران در دهه 60 تا 70 شمسی و احساس خطر از طرف دولت وقت، سازمانها و نهادهای مختلف به یک کارزار مهم تبلیغاتی در جهت کنترل موالید وارد شدند که لازمه آن حضور افراد خبره و کارشناس در جهت هدایت این امر مهم بود.
ش/1966م و رسیدن جمعیت ایران به میزان 26 میلیون نفر، آمار نشان داد که میزان رشد جمعیت ایران افزایش ناگهانی داشته و حکومت سلطنتی ایران که تاکنون مخالف مداخله دولت در امور باروری بود، سیاست کنترل جمعیت را پذیرفت و برنامه تنظیم خانواده ملی را در سال 1346هـ.
ش/1961م، شعار فرزند کمتر زندگی بهتر، همراه با برنامه تنظیم خانواده، بهعنوان اولین برنامه کنترل جمعیت در ایران، از سوی دولت وقت به سطح رسانهها و جامعه ایران راه یافته و آموزش آن در مراکز دانشگاهی بهصورت جدی آغاز شده بود، شورای تنظیم خانواده در سال 1346هـ.
نتایج این سرشماری حاکی از آن بود که بعد از اجرای سیاست کنترل موالید و ترویج شعار فرزند کمتر زندگی بهتر، نرخ رشد رو به انفجار جمعیت ایران بهطور قابل ملاحظهای کاهشیافت.