خلاصة:
یکی از نقشهای خدابانوان که در آثار دورۀ اشکانی و ساسانی بسیار به کار رفته است نقش نیکه است. این نقش در دورۀ اشکانی بر سکهها و نقشبرجستههای اشکانی به کار رفته است. دیدگاههای گوناگونی دربارۀ این نقش بیان شده است چنانکه برخی بر این باور هستند که اشکانیان با بهره بردن از شمایلنگاری یونانی، ایزدان ایرانی را تجسم میبخشیدند و خدابانو نیکه را بازتابی از ایزدبانو اشی یا ایزد ونند در سکههای اشکانی قلمداد کردهاند. بااینحال پادشاهی چون بلاش یکم هنگامی که بر اریکۀ پادشاهی نشست در باززندهسازی فرهنگ و آیینهای ایرانی تلاش بسیاری کرد و نیز کوشش او بر آن بود تا بازماندۀ گرایشهای یونانی را در ایران از میان برد. نگارندگان در این مقاله به پیشینۀ این نقش میپردازند و سپس دیدگاههای بیان شده دربارۀ آن را بررسی میکنند و به این برآیند میرسند که نقش خدابانو نیکه در دورۀ اشکانی همسان ایزدبانو اشی یا ایزد ونند نبوده است. ازهمینروی بلاش یکم با هدف ایرانیگرایی و کنار گذاشتن نقش و نمادهای انیرانی همراه با شور و شوق و تب و تاب ایران خواهی در دربار همایونی و نیز در میان خاندانهای بزرگ اشکانی، نقش و نگارۀ خدابانو نیکه را نیز از سکههایش زدود.
One of the goddessesfigures, used in the works of the Parthian and Sasanian periods, is the Greek goddess Nike figure. This goddess figure has been used in the Parthian period on Parthian coins and rock reliefs. In Sasanian era goddess Nike has also been depiction on some rock reliefs. Various views have been expressed about this figures, as some believe that the Parthians with using Greeks iconography, depiction the Iranian goddess. So described the Nike goddess in the Parthian period was identical with the Ashi and Vanand. However, the kingdom, as Vologases I, made a great contribution to rebuilding Iranian culture and religions when it came to reign and also tried to eliminate the cultural remains of Greek in Iran. As according to the book of Denkard at the time of Vologases, the Avesta text was collected and the Greeks names of the cities again renamed by Iranian names. For the first time, he also used the Parthian Pahlavi line and fire-altar on his coins. maybe because of the fact that he removed the figure of Nike goddess from his coins. The authors of this paper deal with the figure of Nike goddess among the Greeks and the Seleucid and the Parthian period. Then they examine the views about Nike Goddess expressed on it in Iranian culture. They continue to conclude that the figure of Nike goddess in the Parthian period was not identical with the Ashi and Vanand. For this reason, Vologases I, eliminated the figure of Nike goddess from his coins during his reign with the goal of Persianism and the abandonment of non-Iranian symbols.
ملخص الجهاز:
دیدگاههای گوناگونی دربارۀ این نقش بیان شده است، چنانکه برخی بر این باورند که اشکانیان با بهرهبردن از شمایلنگاری یونانی ایزدان ایرانی را تجسم میبخشیدند و خدابانو «نیکه» را بازتابی از ایزدبانو «اشی» یا ایزد «ونند» در سکههای اشکانی قلمداد کردهاند.
آنتیوخوس هفتم، شاه سلوکی، نیز بر سکههایش از نمادهای یونانی بهره برده است، چنانکه بر سکۀ سیمینش خدابانو آتنا درحالیکه بر دست راستش خدابانو نیکه نقش بسته و سربندی هدیه میکند نمایان شده است (Krengel and Lorber 2009; Plate.
نقش خدابانو نیکه پشت سکۀ آندراگوراس درحالیکه گردونهای میراند (وبگاه موزۀ بریتانیا) اشکانیان پس از بهقدرترسیدن در ایران از خط و نمادهای یونانی در آثارشان بهره بردند، چنانکه خدابانو نیکه در یادمانهای آنان و نیز سکههایشان، آنگونهکه سلوود میگوید، بهصورت بانو و کودک نقش شده است (Sellwood 1980: 54- 56).
سکههای اشکانی افزونبر خط و لقبهای یونانی، نمادهای یونانی نیز داشت؛ چنانکه پشت سکههای چندین تن از پادشاهان اشکانی، همچون اردوان یکم، مهرداد یکم، فرهاد دوم، اردوان دوم، مهرداد دوم، گودرز یکم، مهرداد سوم، ارد دوم، پاکر یکم، فرهاد چهارم، فرهادک و موزا، ونن یکم، پارتاماسپاتس، و بلاش چهارم نقش خدابانو نیکه آمده است.
بویس براساس همین دیدگاه چنین بیان میکند که خدابانو نیکه در سکههای ایرانی نمادی از ایزدبانو اشی است و نیز زئوس با اهورامزدا و آپولو با میترا برابر است و هراکلس کالینیکوسِ پیروزگر با ورثرغنه یا بهرام ایزد پیروزی و دمتر و سپنتاارمیتی برابر بودند (همان).