خلاصة:
لفظ ظرف معناست و کشف رابطه الفاظ به درک و دریافت پیام منجر میشود از اینرو شناخت دقیق رابطه الفاظ و اجزاء تشکیلدهنده کلام برای فهم درست معنا ضرورتی انکارناپذیر دارد و یکی از ساختارهای کلام وحی،متشکل از اسولب استثناء و دقایق و ظرائف آن است،که بدون تحلیل درست آن ساختار،درک عمیق معنا محقق نخواهد شد و بحث استثناء به"الا"در قرآن یکی از انواع مختلف اسلوب استثناء است که آیات زیادی از قرآن را شامل میگردد و در همین راستا از مباحثی که مطرح است مقوله تأویل"الا"استثنائیه به حرف میباشد،که تحلیل صحیح آن تاثیر مستقیم بر درک و فهم معنای آیه دارد.تا جائی که در بسیاری از موارد تاویل نادرست"الا"در آیات احکام،منجربه بروز خطا در صدور دستورات و احکام شرعی و فقهی خواهد شد.شایان ذکر است که تأویل"الا"به حرف از اموری است که مورد مناقشه بسیاری از نحویان و مفسران قرار گرفته و به طرح نظرات مختلف و در نتیجه تفاوت تلقی معناهای متعدد از آیات قرآن منجر شده است.در این مقاله تلاش شده است که مصادیق تأویل"الا"به حرف در قرآن کریم با تکیه بر تحلیل ساختاری اسلوب استثناء و بررسی تطبیقی دیگاههای مفسران بزرگی همچون علامه طباطبائی،شوکانی،قربطی،زمخشری و ابوحیان اندلسی مورد کنکاش قرار گیرد.
ملخص الجهاز:
"کوفیان بر این باورند که کاربرد"الا"بهمعنای"واو"صحیح است و برای اثبات ادعای خود
بر این باورند که"الا"در آیه شریفه بهمعنای"واو"به کار رفته است.
آیه نیز دقیقا بهمعنای"واو"میباشد(ابوحیان،اعراب المحیط،1/327)در این صورت معنای آیه چنین خواهد بود:"سپس آنان را به پایینترین درجه برگرداندیم و کسانی که ایمان آوردند
میگویند که:"الا"در این آیه بهمعنای"لکن"است و نوع استثناء باز منقطع است و معنای آن بدین
لازم به ذکر است که برخی دیگر نیز"الا"را در آیه شریفه بهمعنای"لکن"و استثناء را منقطع
ستم کردند"ابن جریر نیز که به متصل بودن آیه معتقد است برای اثبات نظریه خود آورده که
ابوحیان اندلسی در تفسیر خود یادآورد شده است که براساس قرائت جمهور قراء،نوع استثناء در آیه مذکور متصل است و هرجا هم که امکان اتصال باشد سایر وجوه دیگر مردود
الا بهمعنای"واو"و معنای آیه:تا برای مردم و کسانی که ستم کردند علیه شما حجتی نباشد.
علاوه بر آیه 150 بقره آیاتی دیگر نیز در معرض مناقشه تأویل"الا"به"واو"قرار گرفته است.
این در حالیست که برخی دیگر معتقدند"الا"در آیه مذکور مفید استثناء نیست.
از آیات دیگری که مفسران و نحویها"الا"را در آن بهمعنای"واو"دانستهاند آیه شریفه:"فبشرهم بعذاب ألیم،الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات لهم اجر غیر ممنون"(الانشقاق،24-25)
جایز است که استثناء را متصل بهشمار آورد و بر این اساس معنای آیه چنین خواهد شد:"پس به
بدلیت در جمله موجبه جایز نیست و عطف به"الا"در نزد آنان نیز تنها در کلام غیر موجبه است.
طبق این نوع قرائت،تقدیر آیه چنین است:"فذکر انما أنت مذکر،لست علیهم بمسیطر الا من
ابن نحاس بر این باور است کهدر آیه شریفه جایز است قبل از الا کلمه الناس در تقدیر گرفته شود"