خلاصة:
در دو قرن اول اسلام به برکت قرآن کریم و احادیث شریف نبوی علوم جدیدی همچون قرائت قرآن، تفسیر،فقه و حدیث پا به عرصه وجود گذاشت و علوم اسلامی و معارف دین مبین اسلام به تدریج، تدوین و گسترش یافت و دانشمندان مسلمان با تکیه بر اصیلترین منبع شناخت دین مبین اسلام یعنی قرآن کریم و احادیث رسول اکرم(ص)آثار ارزشمندی خلق کردند که زیربنای تحولات فرهنگی جهان اسلام گردید.ایرانیان که از پشتوانه فرهنگی غنیتری نسبت به عربها برخوردار بودند،پس از آنکه اسلام را با آغوش باز پذیرفتند،در تدوین و گسترش علوم و معارف اسلامی و بهویژه در عرصه قرائت قرآن و احادیث نبوی نقشی فعال و اساسی برعهده گرفتند.چندانکه بیشتر قاریان هفت گانه و اکثر محدثان معروف،درسدههای 2 تا 4 ق،ایرانیتبار بودهاند.
ملخص الجهاز:
"در دو قرن اول اسلام به برکت قرآن کریم و احادیث شریف نبوی علوم جدیدی همچون قرائت قرآن،
تفسیر،فقه و حدیث پا به عرصه وجود گذاشت و علوم اسلامی و معارف دین مبین اسلام به تدریج،
دیگر مسلمانان نیز در ترویج دین اسلام و آشنا ساختن ایرانیان با قرآن و علوم اسلامی سخت
ایرانیان در تدوین علوم قرآنی بهویژه قرائت و حدیث نیز
تنها ابو عمرو بن علاء و ابن عامر نسبت عربی داشتهاند،که برخی ابو عمرو بن علاء را نیز
سلیمان و عبد الرحمن ابو جبله از فقها و قاریان معروف ایرانی بودهاند(خلیفة بن خیاط،
با این حال از میان قاریان معروف تنها یک نفرنژاد عربی داشته است.
اینرو در این نوشتار از میان شاخههای مختلف علوم قرآنی تنها به علم قرائت و حدیث در
مهران در واقعه عاشورا حضور داشته است(ابن خلکان،2/403).
وی نیز ایرانی بودهاند چون جریر بن عبد الحمید و حسین بن واقد که بعدها خوداز مشاهیر
(ص 33)قرائت وی را از قرائات اصلی کوفه دانسته و گروهی نیز همچون ابن تیمیه،ابن عربی
به تألیف کتاب القراءات همت گماشت که از نخستین آثار تدوین شده در علم قرائت بهشمار
ابو حاتم در این کتاب به بیشاز بیست قرائت توجه داشته است
395)قرائت ابو حاتم در سده 4 ق در مناطق بسیاری از ایران رواج داشته است.
پس از اصمعی و ابو زید انصاری از پیشگامان علم لغت نیز بهشمار میرود و روایتها و آثار
پیشینیان کمتر لغتنامهای است که مؤلف آن به روایتها و آثار لغوی ابو حاتم استناد نکرده"