خلاصة:
بازتاب مقتل الحسین (ع) در کتاب قمقام زخار و صمصام بتّار با وجود مشابهتهایی که با دیگر گزارشهای عاشورایی دارد، دارای تفاوتهایی با دیگر مقتلها است که واکاوی و بازخوانی آن را ضروری میسازد. از آنجا که قمقام زخار از سوی چهرهای سیاسی در عهد قاجار نگارش شده است، میتواند منشا اثر برای جامعه علمی و عمومی تلقی شود. اخبار منفرد این کتاب درباره عاشورا، در برخی موارد با وقایع حتمی و گزارشهای تاریخی ناسازگار است و در مواردی میتواند اساسی برای سخن علمای شیعی و یا سنّی در قرنهای بعد شده است. در این مقاله تلاش میشود با روش کتابخانهای و رویکردی تحلیلی، پس از ارزیابی شخصیت نویسنده و توضیحاتی درباره کتاب وی، گزارشهای قابل توجهی که نخستین بار در این کتاب آمده است، واکاوی شوند.
The Ashura-themed accounts in the book Qamqaam Zakhkhaar va Samsaam Battaar have many things in common with other texts in the same genre, hence its maqtal accounts deserve special attention. As the book was written by Farhad Mirza, a Qajar-era socio-political figure, it was expected of it to exert its own influence, too. Some of its peculiar and eccentric accounts caused certain feedbacks and consequences in the audience. This paper provides both a critical account of the book and an outlook of its author.
ملخص الجهاز:
(همان، 325 [درخواست علی اکبر مبنی بر تشنه شدن و طلب آب از امام حسین (ع)]) گرچه فرهاد میرزا در مواردی به فضائل و مناقب اهلبیت اشاراتی جزئی دارد، اما با توجه به روحیهی سیاستمدارانهی نویسنده میتوان سبک نوشتاری او را با دیگر شیعیانی که با اندیشهی ایجاد احساس شور و عاطفه به تألیف مقاتل مشغول شدند جدا ساخت، زیرا ـ چنان که در مقدمه متذکر شده ـ وی با هدف اولا ذخیرهای برای آخرت خویش و ثانیا برای تجمیع اقوال مختلف در این زمینه به نگارش کتاب پرداخته است.
بریده شدن گوش ام کلثوم: موجود در مناقب ابن شهرآشوب خط و نشان حجاج بن یوسف برای قاتل امام حسین (ع): موجود در المعجم الکبیر طبرانی بریدن سر امام از قفا: موجود در مناقب آل ابی طالب ابن شهرآشوب بیتابی و جزع و فزع امام سجاد (ع) در مصیبت از دست دادن پدر و آرام کردنشان توسط حضرت زینب (س): موجود در بحار الأنوار دفن بدن امام و دیگر اصحاب در روز یازدهم توسط بنی اسد: موجود در الطبقات الکبری ابن سعد شنیده شدن صدای هاتفی از آسمان در مدینه: به بخش مربوط به حوادث غیر طبیعی مراجعه شود.
استفادهی فرهاد میرزا از منابع کهن و جامع شیعی مانند الإرشاد و لهوف سبب شده است کتاب قمقام زخّار به عنوان کتابی تاریخی و تا حدی تحلیلی جلوه پیدا کند تا کتابی که در زمرهی مناقب قرار گیرد، گرچه در مواردی به فضائل و مناقب اهلبیت اشاراتی جزئی دارد، اما با توجه به روحیهی سیاستمدارانهی نویسنده میتوان سبک نوشتاری او را با دیگر شیعیانی که با اندیشهی ایجاد احساس شور و عاطفه به تألیف مقاتل مشغول شدند جدا ساخت، زیرا ـ چنان که در مقدمه متذکر شده ـ وی با هدف اولا ذخیرهای برای آخرت خویش و ثانیا برای تجمیع اقوال مختلف در این زمینه به نگارش کتاب پرداخته است.