خلاصة:
این مقاله، آن گونه که از نامش برمیآید، بررسی و بازتاب راز و رمزهای آیین میترایی بر اندیشهها و غزلیات حافظ است که تلاش شده از منابع گوناگون اساطیری، تاریخی و ادبی در این زمینه استفاده و با کمک آن زوایای ناشناخته اشعار حافظ شناسایی گردد؛ چرا که دیوان او تنها یک مجموعه ادبی نیست، بلکه ویژگیهای قومی، ملی و تاریخی در آن نهفته است که به خاطر آشنایی او با فرهنگ ریشهدار ایران زمین، از بسیاری از مظاهر و نمادهای فرهنگی ایران پیش و پس از اسلام بهره گرفته است. نخست برای آشنایی بیشتر با کیش میترایی به کلیاتی درباره آن اشاره و سپس تأثیر حافظ را از کیش مهر بررسی میکنیم. این مقاله در سه بخش تنظیم و نوشته شده: بخش نخست: کلیاتی در باره میترا؛ بخش دوم: شناسایی راز و رمزهای آیین میترایی؛ بخش سوم: بازتاب نمادهای مهرپرستی در غزلیات حافظ.
ملخص الجهاز:
حافظ و باورهای مهرپرستی کامران کسایی 1 چکیده این مقاله، آن گونه که از نامش برمیآید، بررسی و بازتاب راز و رمزهای آیین میترایی بر اندیشهها و غزلیات حافظ است که تلاش شده از منابع گوناگون اساطیری، تاریخی و ادبی در این زمینه استفاده و با کمک آن زوایای ناشناخته اشعار حافظ شناسایی گردد؛ چرا که دیوان او تنها یک مجموعه ادبی نیست، بلکه ویژگیهای قومی، ملی و تاریخی در آن نهفته است که به خاطر آشنایی او با فرهنگ ریشهدار ایران زمین، از بسیاری از مظاهر و نمادهای فرهنگی ایران پیش و پس از اسلام بهره گرفته است.
با وجود قرائنی، همچون حوض داخل محوّطة باغ هفت تنان که از آب رکناباد پر می شده، غسل کردن آنها در آب حوض پیش از ورود به پرستشگاه و اعتقاد آنها به زندگی پس از مرگ، فرضیه مهرپرستی آنها اثبات میشود و با توجه به علاقه حافظ به آب رکناباد و رفتن او به کنار آن آب، این احتمال وجود دارد که خراباتی که او از آن حرف میزده، همان معبد هفت تنان است که آن زمان جماعت مهری آنجا جمع می شدهاند: بده ساقی می باقی که در جنّت نخواهی یافت, کنار آب رکناباد و گلگشت مصلی را (3/2) حافظ، همچنین به شستشو نیز که با آب انجام میشده و از اخلاق و عادات مهریان بوده، اشاره کرده و آن را لازمه ورود به مکانهای مقدسی چون خرابات میداند: شستشویی بکن آنگه به خرابات خرام, تا نگردد زتو این دیر خراب، آلوده (414/3) آتش: یکی از مظاهر میتراییسم آتش است که نماینده میترا است و با خدای میترا پیوندی نزدیک دارد.