خلاصة:
یکی از مؤلفههای محوری در برنامههای مبارزه با فساد، مشارکت مردمی است و از مهمترین مصادیق این نوع مشارکت، گزارشدهی تخلف است که منجر به کشف اولیهی تخلف میشود. «قاعدهی ایجاد انگیزه» از مؤلفههای مهم در ترغیب مردم به گزارشدهی فساد است. این مقاله در پاسخ به این پرسش که با کدام سازِکارهای حقوقی میتوان انگیزهی لازم برای گزارشدهی تخلف را ایجاد کرد، با رویکرد تطبیقی به معرفی این سازِکارها میپردازد. نتیجه آنکه، اتخاذ اقدامات سلبی در راستای حذف موانع گزارشدهی مانند حفظ محرمانگی هویت گزارشدهنده و پیشگیری از اقدامات تلافیجویانه علیه وی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ ضمن اینکه اقدامات ایجابی با تأکید بر سازِکارهای حمایتی و تشویقی مورد نیاز است.
Public participation is one of the basic factor in anti-corruption programs and one of the most important examples of this kind of participation is the whistleblowing of the corruption, which leads to the initial detection of the corruption. ‘rule of motivation creating’ is an important component in encouraging people to whistleblowing of corruption. This paper responding to the question that, which legal mechanisms can provide the necessary incentive for reporting of violations and introduces these mechanisms with a comparative approach. The result is that, adoption of negative measures to remove the reporting barriers of whistleblowing such as maintaining the confidentiality of the whistleblower and preventing retaliation against him is so important, Meanwhile, positive actions by emphasizing supportive and encouraging mechanisms is nessecary.
ملخص الجهاز:
نظــام حقوقي مي تواند در دو پارادايم بر مؤلفه هاي ايجاد انگيزه براي شخص گزارش دهنده اثرگذار باشد؛ نخست آن که بستري مناسب و تسهيل شده در راستاي گزارش دهي فراهم آورد؛ و دوم سازکارهايي ناظر بر نظام پاداش براي شــخص گزارش دهنده است تا بتواند «تحريک هدف مند انگيزشي » را در جامعه ي مخاطب خود ايجاد نمايد.
نساء، آيه ١٣٥ مقاله ي حاضر در صدد مطالعه ي تطبيقي اين دو دســته از ســازکارها در راستاي ايجاد انگيزه براي گزارش دهي تخلف در نظام حقوقي ايران و ديگر نظام هاي حقوقــي اســت و مطالب آن در دو بخش ارائه مي شــود.
بنابراين در راستاي استفاده از پتانسيل بالقوه ي اين اشخاص ، لازم است که اقدامات حمايتي (سلبي ) در برابر خطرات براي اين اشخاص در نظر گرفته شود و براي ايجاد انگيزه و تحريک هدف مند آنان در راســتاي گزارش دهي ، پاداش هاي قابل توجهي (اقدامات ايجابي ) تعيين گردد.
United Nations Offce on Drugs and Crime (UNODC) نظام هاي حقوقي به منظور ايجاد انگيزه براي گزارش دهي فساد از دو سازکار ايجابي (پاداش ) و سلبي (مجازات ) بهره مي برند.
ماده ي ١٧ قانون ارتقاء سلامت نظام اداري و مبارزه با فساد نيز مقرر مي دارد: «دولت مکلف است طبق مقررات اين قانون نسبت به حمايت قانوني و تأمين امنيت و جبران خسارت اشخاصي که تحت عنوان مخبر يا گزارش دهنده ، اطلاعات خود را براي پيش گيري ، کشف يا اثبات جرم و هم چنين شناسايي مرتکب در اختيار مراجع ذي صلاح قرار مي دهند و به اين دليل در معرض تهديد و اقدامات انتقام جويانه قرار مي گيرند».