خلاصة:
در چند دهه اخیر شاهد رشد فزاینده و چشمگیر کمیّت پژوهشهای کشور و بهتبع آن ارتقاء بینظیر رتبه جهانی ایران از لحاظ تعداد مستندات علمیِ منتشرشده بودهایم. در این بین تمرکز سیاستگذاران پژوهشی جوامع مختلف هرچه بیشتر به «اثربخشی پژوهشها» معطوف گشته و امروزه دغدغه اصلی، حصول اطمینان از مؤثرواقعشدن پژوهشها در دستیابی به اهداف توسعه است. مسئله «کاربرد پژوهشها در بهبود جامعه» در اسناد بالادستی نظام نیز مورد تأکید قرار گرفته که حاکی از توافق مدیران و مشاوران عالی رتبه کشور در خصوص اهمیت و ضرورت آن است. همبستگی بالایی که میان پیشرفت علمی و پیشرفت اقتصادیِ جوامع دیده میشود، این انتظار معقول و منطقی را به وجود میآورد که «پیشرفت چشمگیر ایران در پژوهش»، «بهبود و توسعه جامعه» را نیز به دنبال آورده باشد. این انتظار به مطرحشدن پرسشی میانجامد که دلیل شکلگیری پژوهش حاضر است. هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشیِ پژوهشهای فزاینده ایران در سه دهه اخیر بر توسعه کشور است. روش پژوهش، تحلیلی-توصیفی بوده و آمار و اطلاعات ثانویه معتبر، دادههای اصلیِ مورد عمل را تشکیل داده است. ابتدا آن دسته از شاخصهای معتبر توسعه که دادههای مربوط به آنها برای بیشتر کشورهای جهان در یک بازه زمانی قابل قبول موجود است انتخاب شده و سپس، جایگاه سالیانه ایران در هر شاخص در میان 215 کشور جهان (بر اساس تعداد کشورهای لحاظشده در بانک جهانی) مشخص گردید. در ادامه، روند تغییرات جایگاه ایران در پژوهش با روند تغییرات جایگاه ایران از لحاظ شاخصهای توسعه مورد مقایسه قرار گرفت. یافتهها حاکی از آن است که علیرغم آن که طی 31 سال اخیر ایران از لحاظ کمّیّت تولیدات علمی (تعداد بروندادهای پژوهشی) 70 رتبه صعود نموده، جایگاه کشور از لحاظ شاخصهایی مانند تولید ناخالص سرانه داخلی طی 25 سال 6 رتبه، تورّم طی 35 سال 43 رتبه و رد پای اکولوژیک طی 19 سال 7 رتبه تنزل یافته و در مجموع، وضعیت توسعه جامعه بهبود متناظر و قابل قبولی نداشته است که بتوان آن را پیامد رشد پژوهش و افزایش بروندادهای پژوهشی در کشور دانست. در پایان، تغییر دیدگاهِ مجموعه دستاندرکاران عرصه پژوهش کشور از «نگاه کمیت-مدار» به «نگاه تأثیر-مدار» ضروری دانسته شده است.
In recent decades, research has growth Increasingly in Iran and, consequently, the country has risen dramatically in world rankings, based on the number of scientific documents. Meanwhile, research policy makers of different societies have concentrated, more and more, on "the effectiveness of researches" and today, their main concern is to ensure that researches are truly contributing to achieve development goals. The issue of "use of research to improve society" has also been emphasized by Iran high-ranking managers and consultants in superior governmental documents, implying their agreement on the importance and necessity of it. Experts' view about the necessity for science to play a fundamental role in the process of society improvement, research impact assessment specialists' models in which they directly emphasize on "promotion of development scale" as the research final expected effect, and the proven high correlation between scientific progress and economic development of societies, create a reasonable expectation that as a consequent of "remarkable progress in research", Iran has experienced a tangible improvement in other aspects and this improvement has been reflected in development indicators. This expectation leads to a question which has been the main reason for this study to be implemented. The purpose of this study is to examine the effectiveness of Iran increasingly research growth in recent three decades on the country development. The study uses a Descriptive-Analytical method and valid secondary data have been the base of analyses. At first, the reliable development indicators for which data were available for a number of countries in an appropriate timeframe were selected. Next, the rank of Iran determined in any indicator among 215 countries (based on the number of countries in World Bank Web site). Then, the trend of Iran's research position was compared with the trend of Iran's position in terms of each development indicator. Results showed that despite a seventy step improvement in research quantity during past 31 years, Iran position have declined 6 steps in terms of GDP per capita during 25 years, 43 steps in terms of inflation rate during 35 years, and 7 steps based on Ecological Footprint Index during 19 years. In other words, Iran hasn’t experienced an acceptable improvement in development level which could be seen as the consequence of its remarkable growth in research. As a conclusion, a shift in all Iran research stakeholders' perspective is necessary from "quantity-oriented view" to "impact-oriented view".
ملخص الجهاز:
يافته ها حاکي از آن است که علي رغم آن که طي ٣١ سال اخير ايران از لحـاظ کمّّيـت توليـدات علمـي (تعداد برون دادهاي پژوهشي ) ٧٠ رتبه صعود نموده ، جايگاه کشور از لحـاظ شـاخص هـايي ماننـد توليـد ناخالص سرانۀ داخلي طي ٢٥ سال ٦ رتبه ، تورّم طي ٣٥ سال ٤٣ رتبه و رد پاي اکولوژيک طـي ١٩ سـال ٧ رتبه تنزل يافته و در مجموع ، وضعيت توسعۀ جامعه بهبود متناظر و قابل قبولي نداشته اسـت کـه بتـوان آن را پيامد رشد پژوهش و افزايش برون دادهـاي پژوهشـي در کشـور دانسـت .
مقايسۀ سهم جمعيتي و سهم توليدات علمي کشورهاي جهان بر اساس سطح درآمد آن ها (رجوع شود به تصویر صفحه) بنابراين ، نظر به اينکه اوّلا، يکـي از دو پيامـد اصـلي مـورد انتظـار از پـژوهش ، حـل مسـائل و مشکلات جامعه است (گلشني ١٣٩٣؛ داوري اردکاني ١٣٩٠)، دوّماً، عموم مـدل هـاي مطـرح شـده براي ارزيابي آثار پژوهش به تغييرات توسعه اي در جامعه ختم مي شوند و سوّما، با توجـه بـه وجـود همبستگي بالا ميان پيشرفت علمي و پيشرفت اقتصادي کشـورهاي جهـان ، انتظـار مـي رود افـزايش چشمگير پژوهش (توليدات علمي ) ايران در مقايسه با ساير جوامع ، بهبود جايگـاه کشـور از لحـاظ سطح توسعه را موجب شده باشد.
Commission on Health Research for Development 329 در پژوهشي جهت بررسي موانع اجراي تحقيقات متناسب (با شرايط جوامع در حال توسعه ) و کاربرد نتايج آن ها، «سوان ولا» نيز به «عدم تصميم گيري سياست گذاران ممالک در حال توسـعه بـر اساس يافته هاي پژوهشي » اشاره نموده است (٢٠٠٦ Suwanwela).