خلاصة:
شیوع بیماریهای واگیردار، از مشکلات اساسی ممالیک بحری و برجی بود. این بیماری‌ها بر وضع اجتماعی و اقتصادی مصر در دوره ممالیک تاثیرات مخربی داشت. ممالیک بحری و برجی در برخورد با بیماریهای همه‌گیر، عملکرد ویژه‌ای داشتند. بحری‌ها در مقایسه با برجی‌ها عمل‌گراتر بودند و به ساخت بیمارستان، رسیدگی به حال بیماران و پزشکان اقدام کردند؛ اما ممالیک برجی بیماریهای همه‌گیر را با نگاه دینی تفسیر می‌کردند و مبارزه با فساد و سختگیری بر اقلیت‌های دینی را، راهکار مقابله با این بیماری‌ها می‌دانستند. این مقاله با شیوه توصیفی- تحلیلی، به دنبال پاسخ به این پرسش است که علل بروز بیماریهای همه‌گیر در عصر ممالیک چه بود و هر کدام از دولت‌های ممالیک بحری و برجی با این بیماری‌ها به چه صورتی مواجهه کرده‌اند؟ یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که شرایط مناسب اقتصادی و سیاسی ممالیک بحری و عملکرد موفق آنان موجب مهار بیماری وکاهش اثرات مخرّب بیماریهای همه‌گیر شد اما وضع نامطلوب سیاسی و اقتصادی ممالیک برجی و اقدامات نامناسب در مواجهه با بیماریهای همه گیر، باعث تضعیف بیش از پیش حکومت ممالیک برجی شده‌بود.
The spread of contagious diseases was one of the main problems in the era of Burji and Bahri Mamluks. These diseases had devastating effects on the social and economical status of Egypt during the Mamluk period. Mamluks each had their own methods to deal with epidemics. The Bahris were more pragmatic than the Burjis, they built hospitals and took care of patients and doctors, while the Burjis interpreted epidemics with a religious outlook and fighting against corruption and cracking down on religious minorities was considered a way to combat these diseases. This article, with a descriptive-analytical method, seeks to answer the questions of what are the causes of the prevalence of epidemics in the Mamluk era and how Bahris and Burjis dealt with them. Results indicate that appropriate economical and political conditions of the Bahris and their successful performance led to the control of the disease and reduction of its destructive effects, but the unfavourable political and economical status of the Burjis and inappropriate performance confronting epidemics had further weakened their government.‎
ملخص الجهاز:
اين مقاله با شيوه توصيفي- تحليلي، به دنبال پاسخ بـه ايـن پرسش است که علل بروز بيماريهاي همه گير در عصر مماليک چه بود و هـر کـدام از دولت هاي مماليک بحري و برجي با اين بيماريها به چه صـورتي مواجهـه کـرده انـد؟ يافته هاي اين تحقيق نشان ميدهد که شـرايط مناسـب اقتصـادي و سياسـي مماليـک بحري و عملکرد موفق آنان موجب مهار بيماري وکاهش اثـرات مخـرب بيمـاريهـاي همه گير شد اما وضع نامطلوب سياسي و اقتصادي مماليک برجي و اقدامات نامناسب در مواجهه با بيماريهاي همه گير، باعث تضعيف بيش از پيش حکومـت مماليـک برجـي شده بود.
بـراي نمونه أمين الجميل (١٣٣٦) نويسنده عرب در مقاله «امـراض مصـر و سـوريا» تنهـا بـه تاريخچه اي بسيار مختصر و ناقص از بيماريهاي همه گير وبا و طاعون بسـنده کـرده و اشاره اي به علل و عوامل اين همه گيريها و اقدامات مماليک در مواجهه با آنهـا نکـرده است .
اين همه گيري طاعون ادامه دار شد و نـه تنهـا کـل مصـر را در سـال هـاي ٨١٢-٨١٣ در برگرفت بلکه ابعاد منطقه اي يافت و به ساير سرزمين هاي قلمرو مماليک يعني سـرزمين شام و شهرهاي حماه ، طرابلس و ساير مناطق غرب آسيا سرايت کرد و باعـث هلاکـت جمعيت زيادي خصوصاً از رعاياي قلمرو مماليـک در مصـر و شـام شـد (ابـن حجـر، ابناءالغمر، ٣/ ٥٦؛ ابن تغري بردي، ١٧٨/١٣).
آنچه در مورد دولت مماليـک برجـي در اين نوشتار حائز اهميت است کارنامه و عملکرد نه چندان مطلوب آنان ، براي مقابلـه بـا بحران هاي ناشي از شيوع بيماريهاي همه گير وبا و طاعون است .
(
, 
, 
)
