خلاصة:
بیان مسئله
از نیمه نخست سده هشتم ه. ق. جنبش ابداع قلم های خاص ایرانیان آغاز شد و نتیجه، پیدایش سه خط تعلیق، نستعلیق و در سده های بعد، شکسته نستعلیق بود. نیک می دانیم که وضع اقلام به یک باره صورت نگرفته بلکه به تدریج تکامل یافته، از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی سیر تغییرات به کاررفته در حروف منفصل نستعلیق است. هدف دیگر این پژوهش، بررسی میزان تاثیرگذاری خط نسخ و تعلیق بر پیدایش نستعلیق است.
هدف پژوهش
با توجه به اشارات قبل و همچنین با استناد به این نظر که میرعلی تبریزی خط نستعلیق را به کمال رسانده و پیش از آن، این خط در شیراز به ظهور رسیده و وجود نسخه ارزشمند بیاض تاج الدین احمد وزیر در کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان، که یکی از نسخه های خطی نفیسی است که به سال ۷۸۲ ه. ق. در شیراز برای تاج الدین احمد وزیر، که در زمان سلطنت شاه شجاع (۷۶۰- ۷۸۶ ه. ق.) وزارت فارس را بر عهده داشته، فراهم شده است، در این پژوهش، به بررسی پیدایش و شکل گیری حروف منفصل خط نستعلیق در سده هشتم ه. ق. در ایران و با تاکید بر این بیاض، پرداخته شده است.
روش پژوهش
به منظور مقایسه ، نسخه خطی «شاهنامه باینسقری» به عنوان شاخص خط نستعلیق پس از میرعلی تبریزی در نظر گرفته شده و پس از شناسایی خطوط نستعلیق آغازین در بیاض تاج الدین احمد و گروه بندی آنان، بررسی بر روی خطوط بیاض و مقایسه میان آن ها و خطوط شاخص صورت گرفته است.
نتیجه گیری
نتایج حاصل نشان می دهد که میرعلی تبریزی یگانه واضع خط نستعلیق نیست بلکه سامان دهنده آن است، همچنین براساس مستندات، همزمان با میرعلی تبریزی، خط نستعلیق آغازین در شیراز نیز دیده شده است. از سوی دیگر می توان اذعان داشت که نستعلیق، برخلاف نظر عده ای که آن را نسخ کننده تعلیق می دانند، از ترکیب قواعد دو خط نسخ و تعلیق شکل گرفته است.
ملخص الجهاز:
اهداف پژوهش: با توجه به اشارات قبل و همچنین با استناد به این نظر که میرعلی تبریزی خط نستعلیق را به کمال رسانده و پیش از آن، این خط در شیراز به ظهور رسیده و وجود نسخۀ ارزشمند بیاض تاجالدین احمد وزیر در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه اصفهان، که یکی از نسخههای خطی نفیسی است که به سال 782 ه.
ق. ) وزارت فارس را بر عهده داشته، فراهم شده است، در این پژوهش، به بررسی پیدایش و شکلگیری حروف منفصل خط نستعلیق در سدۀ هشتم ه.
روش پژوهش: به منظور مقایسه، نسخۀ خطی شاهنامۀ باینسقری به عنوان شاخص خط نستعلیق پس از میرعلی تبریزی در نظر گرفته شده و پس از شناسایی خطوط نستعلیق آغازین در بیاض تاجالدین احمد و گروهبندی آنان، بررسی بر روی خطوط بیاض و مقایسه میان آنها و خطوط شاخص صورت گرفته است.
در برخورد اول با نسخۀ خطی بیاض تاجالدین احمد وزیر و مشاهدۀ دقیق دستخطهای گوناگون بهکاررفته در کتابت این نسخه، دریافت میشود که برخی خطوط آن به نستعلیق آغازین شباهت دارند و حتی در بخشهایی که خط بهکاررفته نسخ است، آمیزههایی از نستعلیق مشاهده میشود.
پیشینۀ تحقیق در این پژوهش نیاز است که پیشینه در دو حوزه بررسی شود، نخست پژوهشهایی که در خصوص شکلگیری خط نستعلیق صورت گرفته و همچنین پژوهشهایی که دربارۀ بیاض تاجالدین احمد وزیر انجام شده است.
ق. به خط نستعلیق آغازین کتابت شدهاند، بیاض تاجالدین احمد وزیر به عنوان اساس این پژوهش به جهت بررسی روند شکلگیری و پیدایش خط نستعلیق انتخاب شده است، از این رو ضروری است تا ابتدا توضیحات مختصری جهت آشنایی با این نسخه ارائه شود.