تحلیل فضایی شاخص‌های شکل‌گیری روستای خلاق در سکونتگاه‌های روستایی؛ نمونه پژوهش: منطقه سیستان مقالة

طرح مسئله: وجود آشفتگی و نابسامانی در سکونتگاه‌های روستایی باعث شده تا اکثر کشورها در جستجوی شناخت یا خلق راه و روش‌های جدید برای تحقق توسعۀ روستایی باشند. در این بین، ارزیابی شاخص‌های روستای خلاق در عرصۀ بهبود اوضاع جوامع روستایی مطرح می‌گردد و باید در برهۀ زمانی کنونی توجه ویژه‌ای به آن شود.هدف: پژوهش حاضر باهدف ارزیابی شاخص‌های روستای خلاق در سکونتگاه‌های روستایی سیستان انجام‌شده است.روش: این پژوهش بر پایۀ روش توصیفی – پیمایشی و ازنظر هدف کاربردی است. برای گردآوری اطلاعات روش‌های اسنادی و میدانی به کار رفت. جامعۀ نمونۀ این پژوهش علاوه بر 28 متخصص درزمینۀ روستایی و توسعۀ منطقه‌ای، ساکنان 20 روستا از توابع منطقۀ سیستان است. دراین‌بین، بر اساس فرمول کوکران، تعداد 308 نفر انتخاب شدند و با روش تصادفی از آن‌ها نظرسنجی شد. برای دستیابی به اهداف پژوهش، از نرم‌افزارهای‌ SPSS، Dematel، ANP، MABAC و GIS استفاده شد.نتایج: بر اساس آزمون (T تک نمونه‌ای)، میانگین بدست آمده برای تمامی ابعاد بیشتر از میانگین نظری (3) می‌باشد. نتایج دیمَتِل نشان داد معیار ترویج و آموزش از بیشترین تأثیرگذاری و معیار خطرپذیری از بیشترین تأثیرپذیری در شکل‌گیری روستای خلاق برخوردار است. نتایج فرآیند تحلیل شبکه‌ای نشان داد، مؤلفۀ ترویج و آموزش با وزن‌ 342/0 مهم‌ترین عامل اثرگذار و مؤلفۀ انعطاف‌پذیری با وزن‌ 079/0 کم‌اهمیت‌ترین عامل اثرگذار بر شکل‌گیری روستای خلاق از نظر کارشناسان می‌باشد. نتایج تحلیل فضایی شدت اثر شاخص‌های روستای خلاق با استفاده از ماباک نشان داد تعداد 6 روستا دارای وضعیت مطلوب، 11 روستا دارای وضعیت متوسط و تعداد 3 روستا دارای شدت اثر کم می‌باشند.نوآوری: در پژوهش حاضر برای نخستین بار تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری روستای خلاق در سکونتگاه‌های روستایی آن‌هم با استفاده از مدل‌های کاربردی بررسی شده است.

Problem definition: The turmoil in rural areas has led most countries to seek to identify or create new ways and means to achieve rural development. In the meantime, the development of creative activities as one of the new approaches in the field of improving the situation of rural communities, which at the present time should be given special attention.Purpose: The aim of this study was to investigate the spatial analysis of the factors affecting the formation of the creative village in rural settlements of Sistan.Methodology: This research is based on descriptive-survey method and applied purpose. Documentary and field methods were used to collect information. The sample community of this study, in addition to 28 specialists in rural and regional development, is the residents of 20 villages in Sistan. According to Cochran's formula, 308 people were selected and randomly surveyed. To achieve the research objectives, SPSS,, Dematel,, ANP,, MABAC & GIS software were used.Results: Based on the single-sample test (T), the mean obtained for all dimensions is greater than the theoretical average (3). The results of the network analysis process showed that the component of promotion and training with a weight of 0.342 is the most important factor and the component of flexibility with a weight of 0.079 is the least important factor influencing the formation of a creative village according to experts. The results of spatial analysis of the intensity of the effect of the characteristics of the creative village using Mabak showed that 6 villages have a favorable situation, 11 villages have a moderate situation and 3 villages have a low impact intensity.Innovation: In the present study, for the first time, spatial analysis of the factors affecting the formation of a creative village in rural settlements has been studied using applied models.

براي فائق آمدن بر اين چالش ها و توسعه يافتن روستاها، راهکارها و رويکردهاي متنوعي ارائه شده است ؛ در اين بين با بررســي تجارب و ســوابق کشــورهاي گوناگون در برنامه ريزي توســعۀ روســتايي از دهۀ ١٩٥٠، رويکردها و راهبردهاي استفاده شده در اين زمينه در چهار دسته طبقه بندي، تفکيک و مشخص شده است ؛ رويکردهاي اقتصادي (توسعۀ کشاورزي، انقلاب سبز، اصلاحات اراضي و صنعتيسازي)، رويکردهاي اجتماعي (تأمين نيازهاي اساسي، مشارکت در توسعۀ روستايي و توسعۀ اجتماعات محلي)، رويکردهاي کالبدي- فضايي (برنامه ريزي مراکز روستايي، توسعۀ روستا- شهري و کارکردهاي شهري در توسعۀ روستايي) و رويکردهاي جامع (توسعۀ روستايي همه جانبه و يکپارچه ، توسعۀ پايدار)؛ (استعلاجي و جعفري، ١٣٩٣: ٣١)؛ اين در حالي است که بيشتر راهکارهاي گذشتۀ توسعه مانند صنعتي سازي و توسعۀ کشاورزي ، شرايط لازم را براي پايداري اقتصادي و اجتماعي مناطق روستايي فراهم نکرده اند (استعلاجي ، ١٣٨١: ٨٠)؛ با وجود اين بيشتر کشورها در پي شناخت يا خلق راهها و روش هايي جديد براي تحقق توسـعۀ روسـتايي برآمدند و توسـعۀ فعاليت هاي خلاق به منزلۀ يکي از عوامل تأثيرگذار بر توسـعۀ روسـتايي مطرح شد (قاسم لو و همکاران ، ١٣٩٨: ٢٠؛ ٣ :٢٠١٥ ,Ramjit ;١ :٢٠١٣ ,Figueiredo and Raschi). جدول - ٧: ميانگين مؤلفه هاي روستايي خلاق به تفکيک روستا (رجوع شود به تصویر صفحه ) ٤-٢-بررسي ارتباط بين عوامل مؤثر بر شکل گيري روستاي خلاق در منطقۀ سيستان با تکنيک DEMATEL براي بازتاب ارتباطات متقابل ميان معيارهاي اصلي از تکنيک ديمتل استفاده شده است ؛ به طوري که متخصصان قادرند با تسلط بيشتري نظرات خود را دربارة آثار (جهت و شدت آثار) ميان عوامل بيان کنند.