خلاصة:
شناخت شهر تاریخی تبریز، شهری که حکومتهای مختلفی را به خود دیده و همواره مخزنی از آثار معماری و شهرسازی ایران بوده، میتواند ما را در دستیابی به اطلاعاتی مفید یاری رساند و اݣݣینامر نیازمند شناخت ساختار آن است. بازار بهعنوان عنصر حیاتبخش شهر تبریز، جزو بدنههای اصلی شهر بوده و نقشی پررنگ در شکلگیری ساختار آن داشته است؛ لذا در پژوهش حاضر، در تلاشیم باهدف ایجاد زمینهای جهت بازخوانی و حفاظت از آثار بهجا مانده در بازار تبریز که جزو ضرورتهای حفاظت از ساختار شهری است، علاوهبر بهرهگیری از متون تاریخی و نقشهها، با استفاده از نگارۀ مطراقچی بهعنوان تنها منبع تصویری از معماری و شهرسازی گذشتۀ تبریز (که عناصر مختلف مورداستفاده در آن همچون رازی سربهمهر مانده)، به شناسایی عناصر کالبدی بازار تبریز پرداخته، تا به پاسخی مناسب در این رابطه که، کدامیک از عناصر معماری و شهرسازی بازار تبریز در دست نگارههای مطراقچی ترسیمشدهاند؟ و عناصر موجود در راستای بازار در نگارۀ مطراقچی دربردارندۀ چه مضامینی است؟ دستیابیم. با درنظر گرفتن مطالب فوق روش پژوهش برمبنای تحلیل محتوا صورتگرفته و از روش تفسیری-تاریخی بر پایۀ بررسی کتب تاریخی، نگارۀ مطراقچی، وقفنامهها، سفرنامۀ سیاحان، نقاشیها و عکسها و نقشهها بهدستآمده است. نتایج مطالعات شامل: اطلاعات نظری، نوشتاری و تصویری در ارتباط با بازار و برخی عناصر مهم معماری و با توجه به نگارۀ مطراقچی، حاکی از آن است که، این نگاره یک نقشۀ ترسیمی از موقعیت بنا، با توجه به ویژگیهای آن بوده و در اینمیان رنگ و صفه از ویژگیهای شناسایی بنا است. در این نگاره، بازار بهعنوان هستۀ اصلی شهر در بخش جنوبی قرارگرفته و دارای دو راستۀ شمالی-جنوبی و یک راستۀ شرقی-غربی بوده و بناهایی ازجمله: مسجد جهانشاه(کبود)، مسجد استادشاگرد، مسجد جامع، مسجد حاجت، چهارمنار، مقبرۀ دال و ذال و بازار قیصریه در آن رؤیت میگردد که، در قالب یک جدول ارائهشده و تحلیلها براساس موقعیت کنونی بنا و موقعیت آن در نقشه و نگارۀ موجود، شرح بنا براساس کتب و ویژگیهای بنا در نگارۀ مطراقچی بیانشده است.