خلاصة:
فرمالیسم، اوّلین جریانی بود که به قابلیّت‌های زبانی ادبیّات، در خلق معناهای جدید تاکید کرد و خود متن ادبی را پایه و اساس پژوهش متون قرار داد. در این راستا، نیّت مولّف و پیشینه‌های تاریخی، فلسفی و ... از حوزۀ بررسی و نقد متون خارج می‌شوند. فرمالیست‌ها به آرایش اجزا و پیکره و صورت ظاهری اثر ادبی توجّه داشتند. در دوران معاصر، بویژه پس از نیما، تلاش برای یافتن فضاهای تازه و ابتکار و نوآوری در قلمرو زبانی شعر، زیاد به چشم می‌خورد. شاعران معاصر به شیوه‌های تازه‌ای برای عدول از هنجار و یافتن فضاهای تازه در قلمرو ادبیّات دست زده‌اند که در این میان، آشنایی زدایی‌های اخوان، تشخیص و برجستگی ویژه‌ای به شعرش بخشیده است. مهدی اخوان ثالث، از جمله شاعران پس از نیما است که با به کار‌گیری شیوۀ بیان خاصّ خود ، قابلیّت‌های تازه‌ای را به محدودة زبان فارسی افزود. هدف از این پژوهش، بررسی سازه‌های شعر «قصّه شهر سنگستان» اخوان ثالث بر اساس رویکرد فرمالیستی بر محوریّت آشنایی‌زدایی و برجسته سازی است. طبق نتایج به عمل آمده، اخوان در گزینش و چینش واژه‌ها و القای هنری کلمات، با استفاده از عینیّت‌های خارجی و آهنگ آنها، استفاده از ترکیبات و و صف‌ها در کنار کلمات کهن فارسی به فرم شعر، برجستگی بخصوصی بخشیده است. این مقاله، ابتدا به بررسی مفاهیم کلیدی فرمالیسم و تاریخچۀ آن و سپس به تحلیل اشعار اخوان با استمداد از نظریّة فرمالیسم می‌پردازد.
ملخص الجهاز:
تحلیل قصّة شهر‌سنگستان مهدی اخوان ثالث با رویکرد نقد فرمالیستی (با تکیه بر آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی) علی آذرگون 1 چکیده فرمالیسم، اوّلین جریانی بود که به قابلیّت‌های زبانی ادبیّات، در خلق معناهای جدید تأکید کرد و خود متن ادبی را پایه و اساس پژوهش متون قرار داد.
شاعران معاصر به شیوه‌های تازه‌ای برای عدول از هنجار و یافتن فضاهای تازه در قلمرو ادبیّات دست زده‌اند که در این میان، آشنایی زدایی‌های اخوان، تشخیص و برجستگی ویژه‌ای به شعرش بخشیده است.
(اخوان ثالث، 1394: 21) 2-2- باستان‌گرایی در فعل یا ساخت کهن افعال - کاربرد فعل پنداری در معنی گویی، کاربرد ماند در معنی شبیه است، آوردن «فرو» در اوّل افعال به تقلید از سبک خراسانی مانند فرو پوشانده، فرو کوبنده، فرو برده، فرو پوشیده/ آوردن «ب» در اوّل افعال: بگشوده، بنماید، بزداید، بستاید، بگزارد، بشنو/ جابه‌جایی ارکان فعلی یا اجزای عبارت برای کهنه جلوه دادن شعر: تواند باز بیند (همان: 24) گرش نتوان گرفتن دست (همان: 20) ازو جوشید خواهد آب (همان: 24) 2-3- باستان گرایی نحوی صوت یا شبه جملۀ کهن «واژه یا عبارتی است که به عنوان واحد انتقال پیام برای بیان حالات عاطفی به کار می‌رود، امّا ساختار جمله را ندارد.
اخوان در این شعر، از هنجارگریزی در جهت برجسته سازی استفاده کرده است.
آنچه در این شعر، وجه بارز و غالب دارد، استفادة اخوان از هنجار گریزی باستانی و زبان آرکائیک در کنار زبان به روز است؛ چنانچه گاه ابداعاتی در ترکیبات و واژه‌ها در این شعر انجام داده است.
(
, 
, 
)
